(opracowano na podstawie:
- Diagnoza sytuacji społeczno – gospodarczej województwa podkarpackiego, Regionalne Obserwatorium Terytorialne, kwiecień 2019 r.).
Warunki klimatyczne województwa są dość silnie zróżnicowane, co wynika z jego położenia geograficznego oraz rzeźby terenu. Najbardziej zmienne warunki pogodowe występują na obszarze górskim, cechującym się dużą ilością opadów i występowaniem w ciągu roku wiatrów, głównie południowych. Rejon nizinny obejmujący północną część województwa (Kotlina Sandomierska), charakteryzuje się długim upalnym latem, ciepłą zimą i stosunkowo niedużą ilością opadów. Klimat środkowej części województwa, podgórski ma charakter przejściowy pomiędzy nizinnym a górskim (obszar Pogórza Karpackiego). Warunki klimatyczne województwa dodatkowo kształtowane są poprzez nasilające się w ostatnich latach ekstremalne i anomalne zjawiska pogodowe.
Na obszarze kraju i województwa podkarpackiego prognozuje się częstsze ekstrema temperatury, większą intensywność opadów mogących powodować powodzie, o każdej porze roku, wzrost częstotliwości i intensywności silnych wiatrów, powstawanie samoistnych pożarów (w szczególności na terenach leśnych), a także częstsze występowanie suszy, gwałtownych burz, którym towarzyszą gradobicia i trąby powietrzne. Prognozuje się również częstsze występowanie temperatur oscylujących wokół zera stopni Celsjusza zimą.
Temperatury anomalne i ekstremalne
Roczne temperatury powietrza w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat wskazują na znaczne ocieplenie klimatu w Polsce. Do połowy lat 90. XX w. częste były lata bardzo chłodne i ekstremalnie chłodne. Wiek XXI rozpoczął się rokiem ekstremalnie ciepłym, a kolejne lata były również ekstremalnie ciepłe (2008, 2014, 2015, 2018) lub anomalnie ciepłe (2007, 2016). Wyniki monitoringu w okresie wielolecia wskazują na wzrost średniej temperatury o 1°- 2°C na terenie Polski.
W latach 2014-2018 na terenie województwa podkarpackiego, latem występowały długo utrzymujące się temperatury powyżej 30°C. W sierpniu 2017 r. na terenie województwa podkarpackiego odnotowano temperatury dochodzące do 35°C.
Silne wiatry i opady śniegu
Na terenie województwa podkarpackiego najczęściej występują wiatry południowo-zachodnie, zachodnie i północno-zachodnie, co wiąże się z ogólną cyrkulacją atmosferyczną. Największa ich częstotliwość przypada na okres jesienno-zimowy i wiosenny, ale silne wiatry mogą występować w ciągu całego roku. Najczęstsze cisze występują w rejonie Przemyśla. Dla obszarów górskich i podgórskich charakterystyczne jest występowanie zjawisk fenowych, skutkujących wzrostem prędkości wiatru. Wiatry fenowe negatywnie oddziałują na organizm ludzki powodując wiele dolegliwości zdrowotnych i straty gospodarcze np. w postaci wiatrołomów. Na terenie województwa podkarpackiego najczęściej występowały wiatry w przedziale 2-5 m/s i 5-10 m/s. Pojawiały się również wiatry o sile niszczącej tj. powyżej 17 m/s (60 km/h).
Na terenie Polski, w latach 2014–2018, najwięcej zagrożeń związanych z silnymi wiatrami wystąpiło w województwach: wielkopolskim, śląskim, kujawsko-pomorskim, mazowieckim i łódzkim, natomiast zagrożeń spowodowanych intensywnymi opadami śniegu najwięcej odnotowano w również województwach mazowieckim, śląskim i łódzkim, a także w województwach podkarpackim i zachodniopomorskim.
W latach 2014-2018 najwięcej zagrożeń związanych z silnymi wiatrami (powyżej 500) odnotowano w powiatach: krośnieńskim, rzeszowskim, dębickim, strzyżowskim, mieleckim, lubaczowskim, natomiast najmniej zagrożeń zarejestrowano w miastach Przemyśl i Tarnobrzeg oraz w powiatach tarnobrzeskim i niżańskim. Zagrożeń spowodowanych opadami śniegu było najwięcej w rejonach górskich, w powiatach: bieszczadzkim (150), krośnieńskim (110), leskim (81) i sanockim (67). W rejonie górskim intensywność opadów jest zwiększona z uwagi na barierę orograficzną jaką stanowią Karpaty.
Liczba dni mroźnych i zalegania pokrywy śnieżnej jest zróżnicowana w zależności od regionu województwa podkarpackiego. Najmniejsza liczba dni mroźnych i zalegania pokrywy śnieżnej występuje na obszarze Kotliny Sandomierskiej, największa - w rejonie górskim, gdzie w Bieszczadach pokrywa śnieżna może zalegać nawet do 200 dni.
Silne wiatry oraz intensywne i długotrwałe opady śniegu powodowały straty w drzewostanie, budownictwie, rolnictwie i energetyce, a także były przyczyną utrudnień w komunikacji, a w rejonach górskich dodatkowo uszkodzeń w drzewostanach.
Przybory wód i opady deszczu i powodzie
Wysokość opadów atmosferycznych w województwie podkarpackim jest zróżnicowana i w dużej mierze zależna od ukształtowania powierzchni. Mieści się w granicach od ok. 600 mm na obszarach nizinnych (okolice Tarnobrzega), do nawet 1200 mm w Bieszczadach. W porównaniu do innych regionów Polski wysokość opadów jest stosunkowo duża. Roczne sumy opadów z wielolecia 1971- 2000 i 2001- 2010 w wysokościach odpowiednio 629 i 725 mm były jednymi z większych, w tych okresach. W roku 2017 suma opadów rejestrowana na stacji meteorologicznej Rzeszów - Jasionka wyniosła 478.
W latach 2014-2018 najwięcej zagrożeń związanych z opadami deszczu (powyżej 300) odnotowano w powiatach: jasielskim, krośnieńskim, sanockim i dębickim, natomiast najmniej (poniżej 100) w miastach: Przemyśl, Krosno, Rzeszów oraz w powiecie tarnobrzeskim. W analizowanym okresie również najwięcej zagrożeń związanych z przyborami wód było w powiatach: jasielskim sanockim i krośnieńskim (powyżej 130), a najmniej (poniżej 10) w miastach Rzeszów, Krosno, Tarnobrzeg oraz w powiecie kolbuszowskim.
Wody powierzchniowe cechują się znacznymi zasobami oraz dużą zmiennością przepływów w czasie, wynikającą ze zróżnicowania warunków hydrologicznych w poszczególnych miesiącach i latach oraz z górskiego charakteru większości rzek województwa podkarpackiego. Duże spadki terenu przy dużych opadach atmosferycznych stwarzają bardzo dobre warunki szybkiego odpływu wód, ale często powodując nagłe wezbrania w ciekach. Ze względu na mało przepuszczalne podłoże i niewielkie zdolności retencyjne zlewni, spływ na ogół odbywa się powierzchniowo. W suchych okresach, w rzekach obserwuje się małe przepływy, natomiast w okresach deszczowych gwałtowne i duże wezbrania. Częste zmiany przepływu sprzyjają procesom erozyjnym koryt brzegów i dna rzecznego. Maksymalne odpływy w rzekach regionu obserwuje się w miesiącach marzec-kwiecień, natomiast odpływy minimalne występują najczęściej we wrześniu.
Średnie roczne odpływy z podkarpackich rzek są zazwyczaj wyższe od przeciętnego spływu z terytorium Polski, który wynosi ok. 5,6 dm3/s km2. W zlewniach podkarpackich rzek spływy jednostkowe wynoszą średnio ok. 7 dm3/s km2 a w ciekach górskich dochodzą do 9 dm3/s km2. Dość wysokie opady, szczególnie w obszarach górskich oraz specyficzne ukształtowanie terenu determinują wyższy, o co najmniej 15%, poziom zagrożenia powodziowego od przeciętnego zagrożenia powodziowego w Polsce.
Obszary zagrożenia powodziowego, w tym obszary szczególnego zagrożenia powodziowego, obejmują aż 7,9% powierzchni województwa podkarpackiego tj. ok. 1414 km².
Mapa. Obszary zagrożone powodzią w województwie podkarpackim
Opracowanie własne PBPP w Rzeszowie na podstawie danych RZGW w Krakowie (Diagnoza, s.435)
Susze
Naturalną cechą klimatu w Polsce są okresowo występujące susze atmosferyczne i będące ich następstwem susze rolnicze powodowane napływem ciepłego i suchego powietrza. Zwiększa się zagrożenie suszą na skutek zachodzących zmian klimatycznych, ale aktualnie zagrożenie to na terenie województwa podkarpackiego jest znacznie mniejsze w stosunku do reszty kraju.
Zagrożenie osuwiskami
Południowa część województwa podkarpackiego, położona w zasięgu Karpat fliszowych, posiada warunki sprzyjające do rozwoju ruchów masowych, m.in. osuwisk. O przebiegu procesów osuwiskowych decydują głównie takie czynnik jak: budowa geologiczna i warunki hydrometeorologiczne oraz działalność człowieka.
Wiedza na temat występowania terenów osuwiskowych pozwala na właściwą lokalizację inwestycji i właściwe zagospodarowanie tych obszarów oraz ograniczanie strat gospodarczych. Inwentaryzacja osuwisk w województwie podkarpackim przeprowadzona została po powodzi w 2001 r. Wykazała ona 2658 lokalizacji osuwisk, przy czym część z nich miała formę aktywną, a część była nieczynnych. Wiele osuwisk uaktywniło się po kolejnej powodzi w 2010 r.
Obecnie realizowany jest ogólnopolski projekt System Osłony Przeciwosuwiskowej, w którego ramach rozpoznano, udokumentowano i opracowano mapy osuwisk i terenów zagrożonych ruchami masowymi dla części terenu województwa podkarpackiego oraz prowadzony jest również monitoring dla 14 osuwisk zlokalizowanych:
- w powiecie jasielskim: w miejscowości Kąty (gmina Nowy Żmigród), Skołyszyn (gmina Skołyszyn), Jasło,
- w powiecie krośnieńskim: Węglówka (gmina Korczyna), Tylawa (gmina Dukla),
- w powiecie sanockim: Międzybrodzie-Iłowaty (gmina Sanok),
- w powiecie leskim: Wołkowyja (gmina Solina),
- w powiecie przemyskim: Aksmanice (gmina Fredropol), Ruszelczyce (gmina Krzywcza), Korzeniec (gmina Bircza),
- w powiecie strzyżowskim: Zaborów (gmina Czudec),
- w powiecie ropczycko-sędziszowskim: Mała (gmina Ropczyce),
- w powiecie dębickim: Braciejowa (gmina Dębica), Słotowa (gmina Pilzno).
Mapa. Zagrożenie osuwiskami w województwie podkarpackim
Opracowanie własne PBPP w Rzeszowie (Diagnoza, s. 437)
