(opracowano na podstawie:
- Regionalna Strategia Innowacji Województwa Podkarpackiego na lata 2014-2020 na rzecz inteligentnej specjalizacji RIS3 (dalej Regionalna Strategia Innowacji), Rzeszów 2016
- Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020).
Inteligentne specjalizacje regionu są rezultatem wyboru bazującego przede wszystkim na regionalnych atutach i endogenicznych zasobach, w tym także w aktualnej i przyszłej działalności naukowo-badawczej i potencjału przedsiębiorczego.
W województwie podkarpackim wyznaczono cztery inteligentne specjalizacje (RIS):
- lotnictwo i kosmonautyka,
- motoryzacja,
- jakość życia,
- informacja i telekomunikacja.
Lotnictwo i kosmonautyka
Przemysł lotniczy to sektor bardzo wysokich technologii, a generowane przez ten sektor innowacje wnoszą postęp do wielu dziedzin życia.
Przemysł lotniczy i kosmiczny zaliczany jest do najbardziej innowacyjnych, nie tylko w skali kraju, ale i całego świata.
Rozwój przemysłu lotniczego wprowadził województwo podkarpackie do światowych standardów rozwoju sektora wysokich technologii.
Motoryzacja to szeroko rozumiana działalność w zakresie produkcji pojazdów samochodowych, przyczep i naczep oraz taboru szynowego, a także wytwarzania elementów wykorzystywanych w produkcji wyżej wymienionych elementów finalnych, jak również działalność jednostek naukowych w zakresie realizacji prac badawczo- rozwojowych, których wyniki będą wdrażane w przedsiębiorstwach prowadzących działalność w zdefiniowanym obszarze.
Jakość życia to kompleks obszarów aktywności i rozwiązań, wzajemnie powiązanych, nakierowanych na stworzenie nowego, zrównoważonego modelu funkcjonowania społeczeństwa i ekosystemu, obejmującego mobilność – multimodalny transport, klimat i energię, żywność najwyższej jakości biologicznej i zdrowotnej, energooszczędne budownictwo, zrównoważoną turystykę, technologie informacyjne i komunikacyjne (ICT).
Jakość życia grupuje cztery duże obszary:
a) produkcję i przetwórstwo żywności najwyższej jakości biologicznej i zdrowotnej, ekologiczne i zrównoważone rolnictwo i przetwórstw, produkty tradycyjne i regionalne,
b) zrównoważoną i odpowiedzialną turystykę, zdrowie i dobrostan (kliniki, sanatoria, domy seniora, centra rekreacyjno-wypoczynkowe, zakłady odnowy biologicznej, centra dietetyczne),
c) eko-technologie: odnawialne źródła energii (energetyka rozproszona, smart grids, turbiny wiatrowe, turbiny wodne, solary, panele słoneczne, kotły na biomasę, geotermia, itd.),
d) energooszczędne i inteligentne budownictwo (domy pasywne, zeroenergetyczne i plusenergetyczne, itd.).
- informacja i telekomunikacja
Informacja i telekomunikacja to obszar horyzontalny o istotnym znaczeniu dla każdej specjalizacji i dziedziny życia w regionie.
Sektor lotniczy
Lotnictwo i kosmonautyka wykazują istotne związki z pozostałymi inteligentnymi specjalizacjami województwa podkarpackiego, także z określonymi w strategicznych dokumentach Unii Europejskiej kluczowymi technologiami wspomagającymi, które mają funkcjonalny i horyzontalny charakter. Inteligentna specjalizacja wiodąca lotnictwo i kosmonautyka dysponuje już dzisiaj zdiagnozowanym dużym potencjałem naukowo-badawczym (uczelnie, ośrodki B+R przedsiębiorstw), który zadecydował o wyłonieniu tej inteligentnej specjalizacji. Zaliczane do sektorów wysokich technologii lotnictwo i kosmonautyka będą oddziaływały na rozwój wielu innych gałęzi przemysłu. Szczególnie istotnym jest fakt, że województwo podkarpackie jest niekwestionowanym liderem w tej dziedzinie. Lotnictwo i kosmonautyka to wyróżniki jakości województwa podkarpackiego, znane w całej Europie i świecie.
Przedsiębiorstwa zajmujące się lotnictwem ulokowały swoje siedziby głównie w Rzeszowie oraz w powiatach: mieleckim, stalowowolskim i rzeszowskim.
Mapa. Rozkład jednostek według gmin w województwie podkarpackim w 2018 r. (lotnictwo i kosmonautyka)
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.285.
W latach 2015-2018 w przedsiębiorstwach związanych z lotnictwem mających siedzibę w województwie podkarpackim tendencje wzrostowe wykazywały zarówno przychody, jak i koszty z całokształtu działalności. Największa różnica pomiędzy przychodami i kosztami skutkowała w 2017 r. poprawą wskaźnika poziomu kosztów. W końcu analizowanego okresu wskaźnik poziomu kosztów ponownie się pogorszył (o 1,8 p. proc.).
Wykres. Przychody, koszty oraz wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności firm branży lotniczej z województwa podkarpackiego w latach 2015-2018
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.325.
Sektor motoryzacyjny
Inteligentna specjalizacja wiodąca motoryzacja dla województwa podkarpackiego to całokształt obszarów aktywności i rozwiązań związanych z produkcją pojazdów silnikowych. Sektor motoryzacji jest tworzony przez przedsiębiorstwa i inne organizacje produkcyjne, naukowe i usługowe, które funkcjonują w obrębie tradycyjnie rozumianych łańcuchów dostaw w tym sektorze. Firmy w obrębie funkcjonujących łańcuchów dostaw w sektorze motoryzacyjnym ograniczyć należy do tego poziomu w klasyfikacji Tier n1, na którym wytwarzany produkt nosi cechy (m.in. konstrukcyjne, użytkowe, funkcjonalne, eksploatacyjne), które lokują ten produkt jako ściśle dostosowany do branży motoryzacyjnej. W przypadku firm wytwarzających produkty o cechach umożliwiających ich wykorzystanie w różnych gałęziach przemysłu (w tym także w motoryzacji) kryterium klasyfikacji ich jako element sektora motoryzacji jest w takiej sytuacji większościowy udział produkcji sprzedanej dla sektora motoryzacji. W przypadku firm świadczących usługi motoryzacyjne kryterium klasyfikacji ich do sektora motoryzacji na potrzeby RSI jest świadczenie usług dostosowanych do klienta biznesowego (typu B2B) ang. "business to business".
Firmy z branży motoryzacyjnej występują na terenie 20 powiatów województwa, przy czym ich nasycenie występuje głównie w Rzeszowie oraz w powiatach: mieleckim, rzeszowskim i dębickim.
Mapa. Rozkład jednostek według gmin w województwie podkarpackim w 2018 r. (motoryzacja)
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.329.
W latach 2015-2018 w przedsiębiorstwach związanych z motoryzacją w województwie podkarpackim zwiększyły się zarówno przychody, jak i koszty z całokształtu działalności. Wyższa dynamika wzrostu przychodów skutkowała w 2015 r. poprawą wskaźnika poziomu kosztów (relacji kosztów z całokształtu działalności do przychodów z całokształtu działalności). Wyższy wzrost kosztów w porównaniu z przychodami w latach 2016-2018 spowodował pogarszanie wskaźnika poziomu kosztów, który wyniósł 93,8% w 2018 r.
Wykres. Przychody, koszty oraz wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności firm branży motoryzacyjnej z województwa podkarpackiego w latach 2015-2018
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.331.
Jakość życia
Definicja inteligentnej specjalizacji wiodącej jakość życia dla województwa podkarpackiego jest znacznie węższa od najczęściej podawanych w różnych źródłach oficjalnych definicji jakości życia. Uwzględnia następujące kryteria:
- Istnienie endogenicznego (wewnętrznego) potencjału badawczego oraz możliwości wspierania przedsiębiorczości z tego zakresu;
- Konieczność spełnienia paradygmatu rozwoju Unii Europejskiej – jest nim zielony wzrost, biogospodarka i ekoinnowacje. Jakość życia zawiera w sobie unijny postulat budowania biogospodarki;
- Elementy jakości życia zostały wyłonione w przedsiębiorczym i naukowym procesie odkrywania, mają uzasadnienie w potencjale regionu, priorytetach i celach rozwoju;
- Inteligentna specjalizacja wiodąca jakość życia dla województwa podkarpackiego jest kompleksem wzajemnie powiązanych, logicznych rozwiązań, nakierowanych zarazem na sprostanie niektórym wymaganiom Unii Europejskiej.
Inteligentna specjalizacja wiodąca jakość życia dla województwa podkarpackiego to kompleks wzajemnie powiązanych obszarów aktywności i rozwiązań, nakierowanych na stworzenie nowego, zrównoważonego modelu funkcjonowania społeczeństwa i ekosystemu. Nie jest to sektor, ale kompleks rozwiązań służących spełnieniu unijnych wymagań, a zarazem gwarantujących inteligentny rozwój całego regionu, zgodnie z nowym paradygmatem gospodarczym i społecznym Unii Europejskiej.
Inteligentna specjalizacja wiodąca jakość życia dla województwa podkarpackiego obejmuje więc:
1) Mobilność:
- multimodalny, zrównoważony transport (ekologiczne formy transportu, przyczyniające się do ochrony środowiska i ograniczenia emisji CO2),
- technologie i produkty przemysłu lotniczego i kosmicznego, przyczyniające się do ochrony środowiska i ograniczenia emisji CO2. W ten sposób specjalizacja jakość życia wykazuje wyraźny związek ze specjalizacją lotnictwo i kosmonautyka, co pozwala nie tylko na podejmowanie wspólnych badań, ale przede wszystkim stworzenie spójnego modelu rozwoju społecznego.
2) Klimat i energia:
- odnawialne źródła energii i technologie z nimi związane,
- smart grids – inteligentne sieci wewnętrzne i zewnętrzne,
- budownictwo pasywne, zeroenergetyczne i plusenergetyczne,
- energooszczędny sprzęt AGD w klasie A,
- biodegradowalne tworzywa sztuczne.
3) Zrównoważona turystyka. Wsparcie rozwiązań budowy lub modernizacji obiektów infrastruktury turystycznej, nakierowanych na uzyskanie certyfikatu ekologicznego Ecolabel lub pokrewnych, związanych z:
- turystyką poznawczą,
- turystyką wypoczynkową, ekoturystyką, agroturystyką,
- turystyką kwalifikowaną,
- turystyką zdrowotną,
- turystyką biznesową,
- turystyką religijną,
- turystyką kulinarną,
- enoturystyką.
4) Zdrowie, żywność, odżywianie:
- produkcja i przetwórstwo certyfikowanej żywności ekologicznej, regionalnej oraz rejestrowanej żywności tradycyjnej,
- badania i innowacje związane z zdrową, zoptymalizowaną, wolną od GMO (dalej Organizm zmodyfikowany genetycznie) dietą oraz kampanie uświadamiające w tym zakresie,
- medycyna zapobiegawcza (profilaktyczna), ekomedycyna, naturalne, ekologiczne: leki, kosmetyki, środki czystości,
- budowa i modernizacja obiektów przeznaczonych do opieki nad ludźmi starszymi (obiekty spełniające kryteria budownictwa minimum pasywnego, uzyskujące certyfikaty Ecolabel lub pokrewny).
5) Technologie informacyjne i komunikacyjne (ICT):
- szerokopasmowy Internet dla całości społeczeństwa regionu – w ten sposób specjalizacja jakość życia wykazuje ścisły i istotny związek ze specjalizacją informacja i telekomunikacja (ICT).
Bezpieczeństwo energetyczne i mobilność w województwie podkarpackim - sytuacja finansowa w latach 2015-2018
Mapa. Rozkład jednostek według gmin województwa podkarpackiego w 2018 r. (bezpieczeństwo energetyczne i mobilność)
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.338.
W latach 2015-2018 w przedsiębiorstwach związanych z bezpieczeństwem energetycznym i mobilnością w województwie podkarpackim zarówno przychody, jak i koszty z całokształtu działalności wykazywały zmienne tendencje. W latach 2015-2016 koszty obniżały się szybciej niż przychody co wpłynęło na poprawę wskaźnika poziomu kosztów. W latach 2017-2018 ponownie notowano wzrost zarówno przychodów jak i kosztów z całokształtu działalności oraz pogorszenie wskaźnika poziomu kosztów. Wskaźnik poziomu kosztów liczony dla województwa podkarpackiego wykazywał w analizowanym okresie zbliżone tendencje.
Wykres. Przychody, koszty oraz wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności firm branży bezpieczeństwo energetyczne i mobilność z województwa podkarpackiego w latach 2015-2018
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.339.
Bezpieczeństwo żywnościowe (w tym suwerenność żywnościowa) w województwie podkarpackim - sytuacja finansowa w latach 2015-2018
Mapa. Rozkład jednostek według gmin województwa podkarpackiego w 2018 r. (bezpieczeństwo żywnościowe)
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.343.
W latach 2014-2018 w przedsiębiorstwach związanych z bezpieczeństwem żywnościowym (w tym suwerenności żywnościowej) w województwie podkarpackim zmienne tendencje wykazywały zarówno przychody, jak i koszty z całokształtu działalności. W 2015 r. oraz w latach 2017-2018 przychody i koszty rosły w porównaniu z poprzednim rokiem. Najwyższe wzrosty zanotowano w 2017 r., gdzie przychody z całokształtu wzrosły o 35,7%, a koszty o 35,2%, co skutkowało poprawą wskaźnika poziomu kosztów. Wyższa dynamika wzrostu przychodów w porównaniu z dynamiką kosztów w 2018 r. spowodowała ponowną poprawę wskaźnika poziomu kosztów.
Wykres. Przychody, koszty oraz wskaźnik poziomu kosztów z całokształtu działalności firm branży bezpieczeństwo żywieniowe z województwa podkarpackiego w latach 2015-2018
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, Rzeszów 2020, s.343
Turystyka i zdrowie w województwie podkarpackim - sytuacja finansowa w latach 2015-2018
Mapa. Rozkład liczby turystycznych obiektów noclegowych według gmin województwa podkarpackiego w 2018 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.347.
W latach 2015-2018 wzrosła liczba turystycznych obiektów noclegowych1 z 527 w 2015 r. do 642 w końcu analizowanego okresu. Stopień wykorzystania miejsc noclegowych w analizowanym, okresie notował wzrosty i w końcu analizowanego okresu był na najwyższym poziomie (34,8%). Największa liczba turystycznych obiektów noclegowych jest zlokalizowana w powiatach: leskim, bieszczadzkim i krośnieńskim.
Wykres. Turystyczne obiekty noclegowe oraz stopień wykorzystania miejsc noclegowych w województwie podkarpackim w latach 2015-2018
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.348.
Inwestycje przedsiębiorstw w sferach, które uznaje się za istotne dla gospodarki regionu (inwestycje przedsiębiorstw w sektorach inteligentnych specjalizacji regionalnych)
W 2018 r. nakłady inwestycyjne na nowe obiekty majątkowe oraz ulepszenie istniejących w przedsiębiorstwach niefinansowych osiągnęły wartość 7888,4 mln zł i były (w cenach bieżących) wyższe od poniesionych rok wcześniej o 26,9%, a o 35,3% w stosunku do 2015 r. W kraju wartość nakładów inwestycyjnych wzrosła w skali roku o 14,1% (o 8,6% w porównaniu z 2015 r).
Wykres. Źródła finansowania nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach w województwie podkarpackim w 2018 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.350.
W 2018 r. Podkarpacie pod względem wielkości nakładów inwestycyjnych w przedsiębiorstwach w przeliczeniu na jednego mieszkańca z wartością 6407 zł zajmowało w rankingu województw 12. lokatę. W kraju wartość ta w 2018 r. wynosiła 7879 zł.
Wykres. Nakłady inwestycyjne w przedsiębiorstwach na jednego mieszkańca według województw w 2018 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020, s.351.
W województwie podkarpackim w 2018 roku inwestowały głównie przedsiębiorstwa prowadzące działalność w zakresie przemysłu i budownictwa (na które przypadało 70,0% ogółu poniesionych nakładów), handlu; naprawy pojazdów samochodowych; transportu i gospodarki magazynowej; zakwaterowania i gastronomii; informacji i komunikacji (łącznie 19,2%).
[1] Począwszy od danych za styczeń 2016 r. wprowadzono metodę imputacji danych dla jednostek zobowiązanych do złożenia sprawozdania na formularzu KT-1, które odmówiły udziału w badaniu.
