(opracowano na podstawie:
- Diagnoza sytuacji społeczno – gospodarczej województwa podkarpackiego, Regionalne Obserwatorium Terytorialne, kwiecień 2019 r.,
- Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020).
Awarie i zagrożenia chemiczno-ekologiczne
Na obszarze województwa podkarpackiego na koniec października 2017 r. 11 zakładów zaliczono do grupy zakładów o dużym ryzyku powstania poważnej awarii przemysłowej oraz 22 zakłady do grupy zakładów o zwiększonym ryzyku. Część tych zakładów zaliczona została do grupy zakładów powodujących efekt domina. Podkarpacki Komendant Wojewódzki Państwowej Straży Pożarnej, na podstawie informacji podanych przez prowadzących zakłady (w zgłoszeniu, programie zapobiegania awariom, raporcie o bezpieczeństwie) lub wyników kontroli ustala, w drodze decyzji, grupy zakładów, których zlokalizowanie względem siebie może spowodować efekt domina. Na terenie województwa podkarpackiego istnieją obecnie 3 grupy zakładów powodujących efekt domina, a zlokalizowane w miejscowościach: Nowa Sarzyna (grupa tworzona przez 3 zakłady: CIECH Sarzyna S.A., Polenergia Elektrociepłownia Nowa Sarzyna Sp. z o.o, Zakład Chemiczny "Silikony Polskie" Sp. z o.o.), Jasło (grupa tworzona przez 2 zakłady: Orion Engineered Carbons Sp. z o.o. i LOTOS Infrastruktura S.A.), Pustków - Osiedle (grupa tworzona przez 2 zakłady: LERG S.A i KRONOSPAN HPL Pustków Sp. z o.o.).
Mapa. Potencjalni sprawcy poważnych awarii w województwie podkarpackim
Opracowanie własne PBPP w Rzeszowie na podstawie danych Podkarpackiego Komendanta Wojewódzkiego
Państwowej Straży Pożarnej, wg stanu na koniec października 2017 r. (Diagnoza, s.438)
W istniejących na terenie województwa podkarpackiego zakładach wytwarzających i przechowujących substancje niebezpieczne stosowane są rozwiązania organizacyjne i techniczne, które znacznie ograniczają ryzyko wystąpienia poważnych awarii i ich negatywnego oddziaływania. W analizowanym okresie na terenie województwa podkarpackiego odnotowywano przypadki zdarzeń o znamionach poważnych awarii, głównie związane z transportem substancji niebezpiecznych po drogach krajowych i wojewódzkich, a także międzynarodową magistralą kolejową E30.
Zagrożenia chemiczne i ekologiczne stanowiły zaledwie 5% ogółu zdarzeń, jakie miały miejsce w województwie podkarpackim w 2018 r. Pozostałe zagrożenia miejscowe występowały głównie na drogach (56%) albo były to zagrożenia medyczne (20%).
Zagrożenia spowodowane działalnością człowieka występują najczęściej w uprzemysłowionych rejonach województwa. Zdecydowanie najwięcej zdarzeń tego typu było w powiecie dębickim (750). W roku 2018 r. znacząco przeważały tutaj zagrożenia związane z infrastrukturą techniczną. Najmniej (78) zagrożeń odnotowano w powiecie bieszczadzkim.
W roku 2018 na terenie województwa miało miejsce 382 zagrożeń chemicznych, czyli 4% wszystkich zdarzeń tego typu w kraju i zaledwie 24 zagrożeń ekologicznych (3%). Ponad połowa wszystkich zagrożeń chemicznych i ekologicznych w kraju zdarzyła się na obszarze 4 województw tj. śląskiego (24%), małopolskiego (20%), mazowieckiego (10%) i dolnośląskiego (9%). Najrzadziej do zagrożeń chemicznych dochodziło w województwie podlaskim (1%), a do zagrożeń ekologicznych w województwie świętokrzyskim.
Znaczące oddziaływanie na środowisko mogą mieć ponadto składowiska odpadów, zwłaszcza poprodukcyjnych, jeżeli nie zostały zrekultywowane lub zrekultywowane w sposób nieprawidłowy. Na terenie województwa podkarpackiego zidentyfikowano 2 obiekty zaliczone do bomb ekologicznych, które stanowią zagrożenie dla wód Głównego Zbiornika Wód Podziemnych 425 Dębica -Stalowa Wola –Rzeszów.
Pożary
Zagrożeniem wynikającym z działalności człowieka, a także z przyczyn naturalnych są pożary. Ze względu na uwarunkowania środowiskowe pożarami zagrożone są szczególnie kompleksy leśne w części zachodniej i północno – wschodniej województwa podkarpackiego. Duże zagrożenie pożarowe stanowią także zakłady przemysłowe, w których są składowane i wykorzystywane do produkcji materiały łatwopalne lub wybuchowe. Najczęściej występujące na terenie województwa podkarpackiego pożary upraw polowych są niejednokrotnie wynikiem celowych podpaleń (tzw. wiosenne wypalanie traw).
W roku 2018 na terenie województwa podkarpackiego zdarzyło się 5659 pożarów i stanowiły one 4% wszystkich pożarów w kraju. Najwięcej pożarów objęło uprawy rolne (37%) i obiekty mieszkalne (27%). Wśród pożarów upraw polowych dominowały pożary nieużytkowanych gruntów rolnych (78%), pożary obiektów mieszkalnych obejmowały głównie zabudowę mieszkaniowa jednorodzinną (69%), pośród obiektów użyteczności publicznej płonęły głównie obiekty handlowo-usługowe (54%), a wśród obiektów produkcyjnych przede wszystkim budynki gospodarcze (48%) i budynki produkcyjne (38%).
Najwięcej pożarów było na terenie powiatu jasielskiego (9%) oraz powiatów stalowowolskiego, rzeszowskiego, tarnobrzeskiego (po 7%). Najwięcej obiektów mieszkalnych spłonęło w powiatach rzeszowskim (104), sanockim (123), najmniej w mieście Tarnobrzeg (27) i w powiecie tarnobrzeskim (27). Najwięcej obiektów handlowo-usługowych objętych było pożarami na terenie miasta Rzeszowa (16), obiektów mieszkalnych w powiecie sanockim, obiektów produkcyjnych w powiecie stalowowolskim (14) i dębickim (10). Uprawy rolne najczęściej płonęły na terenie powiatów jasielskiego (296) i krośnieńskiego (198). Do pożarów lasów najczęściej dochodziło w północnej części województwa, gdzie przeważają jednogatunkowe drzewostany iglaste tj. w powiatach tarnobrzeskim (58) stalowowolskim (46) i niżańskim ( 38), dębickim (29) i kolbuszowskim (22). W roku 2017 pożary lasów objęły 122,21 ha lasów województwa.
Zanieczyszczenie powietrza
Ochrona powietrza polega na zapewnieniu jak najlepszej jego jakości, w szczególności przez utrzymanie poziomów substancji w powietrzu poniżej dopuszczalnych dla nich poziomów lub co najmniej na tych poziomach oraz przez zmniejszanie poziomów substancji w powietrzu co najmniej do dopuszczalnych, gdy nie są one dotrzymane.
O skali i strukturze zanieczyszczeń powietrza decyduje przede wszystkim sektor energetyczno-przemysłowy, dla którego przyjęto określenie „zakłady szczególnie uciążliwe dla czystości powietrza”.
W 2019 r. na Podkarpaciu zakłady te wyemitowały 2,9 mln ton zanieczyszczeń gazowych, podczas gdy w Polsce było to 198,4 mln ton. O wielkości emisji zanieczyszczeń zadecydował dwutlenek węgla, którego procentowy udział w emisji wyniósł 99,4%. Udział w emisji pozostałych rodzajów zanieczyszczeń: dwutlenku siarki, tlenków azotu (w przeliczeniu na NO2) i tlenku węgla był niewielki (stanowił po 0,2%).
W 2021 r. pod względem ilości emisji zanieczyszczeń gazowych województwo podkarpackie zajmowało 15. miejsce w Polsce (mniej zanieczyszczeń emitowano jedynie w województwo warmińsko-mazurskie). Tylko 1% emitowanych do powietrza zanieczyszczeń gazowych w Polsce pochodziło z terenu województwa podkarpackiego. W porównaniu z 2019 r. w 10 województwach odnotowano wzrost emisji zanieczyszczeń gazowych, wśród których znalazły się trzy województwa z terenu Polski Wschodniej (podlaskie (o 2,8%), świętokrzyskie (o 7,7%) i region mazowiecki regionalny (o 2,5%).
Wykres. Emisja zanieczyszczeń gazowych z zakładów szczególnie uciążliwych według województw w latach 2016 i 2019
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, Rzeszów 2020, s.213.
Najwięcej zanieczyszczeń gazowych (łącznie z dwutlenkiem węgla) w 2021 r. wyemitowanych było w Rzeszowie (540,1 tys. ton), oraz powiatach: mieleckim (212,3 tys. ton), jarosławskim (178,6 tys. ton) i stalowowolskim (169 tys. ton). Łącznie z tych powiatów pochodziło ponad 52% zanieczyszczeń gazowych w województwie. Jest to uwarunkowane przede wszystkim występowaniem zakładów szczególnie uciążliwych i wiąże się z uprzemysłowieniem terenu. Na terenie powiatów strzyżowskiego i niżańskiego nie ma zlokalizowanych zakładów szczególnie uciążliwych, emitujących zanieczyszczenia gazowe.
Ilość wprowadzanych do powietrza pyłów z zakładów szczególnie uciążliwych na terenie województwa podkarpackiego systematycznie spada. W 2021 r. wynosiła 904 ton (w Polsce 22168 ton) i w porównaniu z 2019 r. ich ilość zmniejszyła się o 13,9% (w kraju o 18,2%). Zanieczyszczenia pyłowe na Podkarpaciu w ponad 45% stanowił pył ze spalania paliw. Z terenu województwa podkarpackiego pochodziło 4,1% wprowadzonych do powietrza zanieczyszczeń pyłowych w Polsce (3,9% w 2019 r.). Podkarpacie pod względem wielkości zanieczyszczeń pyłowych zajmowało 12. miejsce w kraju.
Wykres. Emisja zanieczyszczeń pyłowych z zakładów szczególnie uciążliwych według województw w latach 2016 i 2019
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, Rzeszów 2020, s.214.
Najwięcej zanieczyszczeń pyłowych w 2021 r. wyemitowanych było w powiecie stalowowolskim (249 ton), Rzeszowie (176 tony) oraz powiecie mieleckim (109 ton). W powiatach: kolbuszowskim i brzozowskim ilość ta wynosiła po 1 tonie. Na terenie powiatów strzyżowskiego i niżańskiego nie ma zlokalizowanych zakładów szczególnie uciążliwych, emitujących zanieczyszczenia pyłowe.
Na przestrzeni lat 2016-2019 zdecydowana większość zanieczyszczeń pyłowych była zatrzymywana bądź zneutralizowana w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń. Zanieczyszczenia zatrzymane lub zneutralizowane w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń w % zanieczyszczeń wytworzonych we wszystkich województwach na przestrzeni analizowanych lat oscylują w granicy 98-100%.
Natomiast w przypadku zanieczyszczeń gazowych na przestrzeni analizowanych lat obserwujemy bardzo duże zróżnicowanie wśród województw pod względem odsetka zanieczyszczeń gazowych zatrzymanych lub zneutralizowanych w urządzeniach do redukcji zanieczyszczeń.
