Opracowanie własne:
Dominujący obecnie model gospodarczy, tj. produkcja-zużycie-wyrzucenie, charakteryzuje się niekorzystną efektywnością kosztową i negatywnym oddziaływaniem na środowisko. Panaceum na przemodelowanie obecnego systemu jest gospodarka cyrkularna, której celem jest zminimalizowanie strat oraz zużycie jednorazowych zasobów. Istotne jest tworzenie tzw. zamkniętej pętli, w których odpady z jednych procesów są wykorzystywane jako surowce dla innych.
Gospodarka wodno-ściekowa
Ścieki komunalne to ścieki bytowe lub mieszanina ścieków bytowych ze ściekami przemysłowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi, odprowadzane urządzeniami służącymi do realizacji zadań własnych gminy w zakresie kanalizacji i oczyszczania ścieków komunalnych. Dane o ściekach komunalnych obejmują ścieki odprowadzone siecią kanalizacyjną przez jednostki będące w gestii przedsiębiorstw i zakładów wodociągowo-kanalizacyjnych, dla których organem założycielskim jest wojewoda (lub będących pod zarządem samorządów terytorialnych) oraz wszystkich jednostek nadzorujących pracę zbiorowego odprowadzania ścieków poprzez sieć kanalizacyjną (w tym również spółdzielni mieszkaniowych, spółek wodnych, zakładów usług wodnych, zakładów pracy itp.). Ścieki te przed odprowadzeniem do odbiornika powinny być w całości poddane procesom oczyszczania, stąd w statystyce zostały ujęte jako ścieki wymagające oczyszczania. Dane te nie obejmują wód opadowych i infiltracyjnych odprowadzanych siecią kanalizacyjną.
Ścieki przemysłowe to ścieki niebędące ściekami bytowymi albo wodami opadowymi lub roztopowymi. Powstają w związku z prowadzoną przez zakład działalnością przemysłową, handlową, składową, transportową lub usługową, a także będące ich mieszaniną ze ściekami innego podmiotu, odprowadzane urządzeniami kanalizacyjnymi tego zakładu. Jako ścieki przemysłowe wymagające oczyszczania przyjęto ścieki odprowadzone siecią kanałów lub rowów otwartych bezpośrednio do wód, do ziemi lub do sieci kanalizacyjnej z jednostek produkcyjnych (łącznie z zanieczyszczonymi wodami z odwadniania zakładów górniczych oraz zanieczyszczonymi wodami wykorzystanymi w przemyśle do celów chłodniczych).
W 2021 r. w województwie podkarpackim objętość ścieków przemysłowych wymagających oczyszczenia odprowadzanych bezpośrednio do wód lub do ziemi wyniosła 10 474 dam3 i w porównaniu z 2018 r. zmalała o 7% (w Polsce wzrosła o 3%). Pod względem wielkości tego wskaźnika Podkarpacie zajmowało 13. miejscu wśród województw.
Mapa. Ścieki przemysłowe i komunalne wymagające oczyszczania odprowadzone do wód lub do ziemi według województw w 2021 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL (dalej Bank Danych Lokalnych).
W 2021 r. na terenie województwa podkarpackiego działało 44 przemysłowych oczyszczalni ścieków (50 w 2018 r.), spośród których 23 to oczyszczalnie biologiczne, 12 – mechaniczne, 7 – chemiczne, a oczyszczalnie z podwyższonym usuwaniem biogenów – 2. Przepustowość tych oczyszczalni wynosiła 341,8 tys. m3 na dobę (w 2018 r. również prawie 341,8 m3 na dobę), spośród których największą przepustowość miały oczyszczalnie chemiczne – 178,3 tys. m3 i mechaniczne – 137,4 tys. m3).
Podstawą ograniczenia odprowadzania ścieków komunalnych do środowiska są oczyszczalnie ścieków. Na sieci kanalizacyjnej pracowało w 2021 r. 234 komunalnych oczyszczalni ścieków (228 w 2018 r.) do których odprowadzono ogółem 65 746,1 dam3 ścieków (o 3883,7 dam3 więcej niż w 2018 r.). Przeciętnie w czasie doby do kanalizacji odprowadzanych było w 2021 r. 180,1 dam3 ścieków (169,5 dam3 w 2018 r.).
W województwie podkarpackim w latach 2018-2021 procentowy udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków, w ogólnej liczbie ludności systematycznie wzrastał (z 74,7% w 2018 r. do 77,3% w 2021 r.). W 2018 r. udział ludności korzystającej z oczyszczalni ścieków na Podkarpaciu był o 0,7 p. proc. wyższy niż przeciętnie w kraju, natomiast w 2021 r. o 2,1 p. proc. Województwo znajdowało się w 2021 r. na 8. miejscu w kraju (analogicznie jak w 2018 r.).
Mapa. Ludność korzystająca z oczyszczalni ścieków w % ogólnej liczby ludności według województw w 2019 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL (dalej Bank Danych Lokalnych).
Gospodarka odpadami
W 2021 r. w województwie podkarpackim wytworzono łącznie 1,25 mln ton odpadów, z czego 42% stanowiły odpady komunalne.
Masa wytworzonych na Podkarpaciu odpadów (z wyłączeniem odpadów komunalnych) wynosiła w 2021 roku 722,3 tys. ton i była niższa o 11,3% w stosunku do 2018 r. Mniej odpadów (z wyłączeniem odpadów komunalnych) wytworzono tylko w województwie lubuskim (610,9 tys. ton).
Wykres. Masa odpadów wytworzonych (z wyłączeniem odpadów komunalnych) według województw w latach 2018 i 2021
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL (dalej Bank Danych Lokalnych).
Z ogólnej masy wytworzonych na Podkarpaciu odpadów (z wyłączeniem odpadów komunalnych) w 2021 r. 83,5% przekazano innym odbiorcom (głównie do procesów odzysku), 10,3% – wytwórca we własnym zakresie poddał odzyskowi, 2,4% – unieszkodliwiono (we własnym zakresie przez wytwórcę) i 3,7% – magazynowano czasowo. Spośród odpadów poddanych procesom unieszkodliwiania (we własnym zakresie przez wytwórcę), 79,9% – przekształcono termicznie, 20,1% – unieszkodliwiono w inny sposób. Na 1 km2 przypadało 40,5 ton odpadów wytworzonych (w kraju – 344,5 ton/km2).
Na składowiskach własnych zakładów, odpadów dotychczas składowanych (nagromadzonych) na koniec 2021 r. było 55,9 tys. ton, co w porównaniu z nagromadzeniem w skali kraju sklasyfikowało województwo podkarpackie na 16. miejscu. Głównym źródłem odpadów było przetwórstwo przemysłowe oraz wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną.
Najwięcej odpadów (32,8% wszystkich odpadów wytworzonych) powstało z procesów termicznych, 15,7% z kształtowania oraz fizycznej i mechanicznej obróbki powierzchni metali i tworzyw sztucznych, 8,8% z przetwórstwa drewna oraz z produkcji płyt i mebli, masy celulozowej, papieru i tektury, 7,9% z instalacji i urządzeń służących zagospodarowaniu odpadów, z oczyszczalni ścieków oraz z uzdatniania wody pitnej i wody do celów przemysłowych, 15,5% z budowy, remontów i demontażu obiektów budowlanych oraz infrastruktury drogowej (włączając glebę i ziemię z terenów zanieczyszczonych), 6,5% z rolnictwa, ogrodnictwa, upraw hydroponicznych, rybołówstwa, leśnictwa, łowiectwa oraz przetwórstwa żywności, 6,1% z produkcji, przygotowania, obrotu i stosowania produktów przemysłu chemii organicznej.
W 2021 r. w na Podkarpaciu zebranych zostało 523,35 tys. ton odpadów komunalnych o 5,2% więcej niż w 2018 r. W przeliczeniu na jednego mieszkańca województwa przypadało średnio 250 kg odpadów, podczas gdy w 2018 r. było ich 234 kg (w kraju było to odpowiednio 360 kg i 325 kg). Pod tym względem Podkarpacie zajmowało 16. miejsce w kraju.
Mapa. Masa wytworzonych odpadów komunalnych przez jednego mieszkańca według województw w 2021 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL (dalej Bank Danych Lokalnych).
Wśród powiatów województwa podkarpackiego największą masę odpadów komunalnych w przeliczeniu na 1 mieszkańca wytwarzali mieszkańcy Krosna (427 kg), Rzeszowa (426), Przemyśla (330 kg), Tarnobrzega (306 kg), a także mieszkańcy powiatu stalowowolskiego (274 kg) i powiatu leskiego (274 kg). Najmniej mieszkańcy powiatów: brzozowskiego (144 kg), kolbuszowskiego (156 kg) i strzyżowskiego (165 kg).
Mapa. Masa wytworzonych odpadów komunalnych przez jednego mieszkańca według powiatów województwa podkarpackiego w 2021 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL (dalej Bank Danych Lokalnych).
Podobnie jak w latach poprzednich wśród wytworzonych odpadów komunalnych dominują odpady zmieszane. W 2021 r. ich ilość wynosiła 316,3 tys. ton, czyli 60,4% wszystkich wytworzonych odpadów komunalnych (w kraju udział ten wynosił 60,2%). W odniesieniu do 2018 r. ich ilość zmalała (w 2018 r. wynosiła 361,2 tys. ton, a udział 72,6%).
W 2021 r. ilość zmieszanych odpadów komunalnych zebranych w ciągu roku z gospodarstw domowych przypadających na 1 mieszkańca województwa podkarpackiego wynosiła 117,3 kg (w kraju 176,2 kg) i była o ponad 15 kg mniejsza niż w 2018 r. (w kraju o 9,4 kg niższa).
Podstawowym sposobem postępowania z odpadami komunalnymi w województwie podkarpackim było deponowanie ich na składowiskach. W 2021 r. przeznaczono do składowania 43,6% ich ogólnej ilości. Recyklingowi poddano 24%, unieszkodliwieniu termicznemu w spalarniach 24,5%, biologicznemu przetwarzaniu 7,9% odpadów komunalnych.
Na koniec 2020 r. funkcjonowało na Podkarpaciu 11 składowisk przyjmujących odpady komunalne, zajmujących łączną powierzchnię 58,6 ha. Ponad 90% z nich wyposażonych było w instalacje służące do odgazowywania, w wyniku czego poprzez spalanie ujętego gazu odzyskano około 3 155 tys. kWh (dalej kilowatogodzina) energii elektrycznej.
W województwie podkarpackim w ciągu roku 2021 zlikwidowano 276 dzikich wysypisk, z których łącznie zebrano około 332,3 ton odpadów komunalnych. Szacuje się, że na koniec 2021 r. istniało jeszcze 79 dzikich wysypisk.
Na terenie województwa podkarpackiego w 2021 r. funkcjonowało 142 punktów selektywnego zbierania odpadów komunalnych, do których właściciele nieruchomości położonych na terenie objętym ich działalnością w ramach wnoszonej opłaty za zagospodarowanie odpadami mogli bezpłatnie dostarczyć wybrane frakcje odpadów komunalnych.
Na przestrzeni lat 2018-2021 odnotowano systematyczny wzrost udziału odpadów zebranych selektywnie w ogólnej ilości odpadów komunalnych – z 27,4% w 2018 r. do 39,6% w 2021 r. Ilość odpadów komunalnych zebranych selektywnie w 2021 r. wyniosła 207,01 tys. ton i była wyższa o prawie 11% w stosunku do roku poprzedniego, a o 51,8% w porównaniu z 2018 r. (w kraju odpowiednio o 9,3% i o 50,7%). Wśród odpadów komunalnych zebranych selektywnie największą grupę stanowią te zebrane z gospodarstw domowych – 89,6% (w kraju 92,6%).
Na uwagę zasługuje fakt, że w porównaniu z 2018 r. we wszystkich województwach obserwowany jest wzrost odsetka odpadów zebranych selektywnie z gospodarstw domowych w relacji do ogółu odpadów komunalnych zebranych w ciągu roku. Podkarpacie, w którym zbieranych selektywnie było 43,1% odpadów znalazło się na 11. miejscu wśród województw. Pomiędzy 2021 a 2018 rokiem wzrost na Podkarpaciu wyniósł 12,6 p.proc.
Wykres. Odpady zebrane selektywnie z gospodarstw domowych w relacji do ogółu odpadów komunalnych według województw w latach 2019 i 2021
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL (dalej Bank Danych Lokalnych).
Według powiatów największy odsetek odpadów komunalnych zebranych selektywnie w relacji do ogółu odpadów komunalnych zebranych w ciągu roku obserwowany był w Rzeszowie oraz powiatach brzozowskim i krośnieńskim (ponad 50%), natomiast najsłabiej pod tym względem wypadało Miasto Przemyśl w którym selektywnie zbierane było w 2021 r. 22% ogółu odpadów komunalnych.
Wykres. Odpady zebrane selektywnie z gospodarstw domowych w relacji do ogółu odpadów komunalnych według powiatów województwa podkarpackiego w 2021 r.
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL (dalej Bank Danych Lokalnych).
Wśród odpadów zebranych selektywnie na terenie województwa podkarpackiego w 2021 r. największy udział stanowiły odpady biodegradowalne 42 ton, szkło 37 ton, zmieszane odpady opakowaniowe 34 ton oraz odpady wielkogabarytowe 31 ton.
Mapa. Odpady zebrane selektywnie z gospodarstw domowych w województwie podkarpackim w latach 2019 i 2021
Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL (dalej Bank Danych Lokalnych).
