(opracowano na podstawie:
- Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, GUS, Rzeszów 2020).
Cechą charakterystyczną województwa podkarpackiego są rozległe kompleksy leśne i znaczna powierzchnia obszarów przyrodniczych prawnie chronionych. W 2021 r. obszary prawnie chronione na Podkarpaciu zajmowały powierzchnię 801,2 tys. ha i w porównaniu z 2019 r. ich powierzchnia pozostała na zbliżonym poziomie. W 2021 r., podobnie jak w 2019 r., stanowiły one 44,9% całej powierzchni województwa. Wskaźnik ten był wyższy od krajowego, który kształtował się na poziomie 32,4%. Pod tym względem Podkarpacie znalazło się na 5. miejscu wśród województw.
Mapa. Udział obszarów prawnie chronionych w powierzchni ogółem według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, Rzeszów 2020, s.204.
Podkarpackie obszary prawnie chronione to m.in.: Bieszczadzki Park Narodowy (o powierzchni 29,2 tys. ha), Magurski Park Narodowy (o powierzchni w granicach województwa 17,5 tys. ha), 10 parków krajobrazowych zajmujących powierzchnię 283,7 tys. ha, 17 obszarów chronionego krajobrazu, których powierzchnia stanowi 469,1 tys. ha.
W województwie podkarpackim funkcjonuje również obszar chroniony prawnie przez UNESCO w ramach programu Człowiek i Biosfera. Międzynarodową rangę walorów przyrodniczych Bieszczad doceniono, ustanawiając w 1992 r. Rezerwat Biosfery „Karpaty Wschodnie”, który obejmuje w polskiej części (108391 ha) tereny Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Park Krajobrazowy Doliny Sanu i Ciśniańsko-Wetliński Park Krajobrazowy. Pozostała jego część zlokalizowana jest na terenie Ukrainy i Słowacji.
Na obszarze województwa występuje także 97 rezerwatów przyrody. W 2021 r. zajmowały one łącznie 11,3 tys. ha, co stanowiło 0,6% powierzchni województwa. Średnia powierzchnia rezerwatu przyrody wynosiła 116,7 ha (w kraju – 112,9 ha). Rezerwaty województwa podkarpackiego charakteryzuje duża różnorodność biologiczna. W 2021 r. było to 42 rezerwatów leśnych, 24 florystyczne, 11 krajobrazowych, 8 przyrody nieożywionej, 7 torfowiskowych, 4 faunistyczne i 1 wodny.
Pozostałe osobliwości przyrodnicze chronione były w innych formach (użytki ekologiczne, stanowiska dokumentacyjne, zespoły przyrodniczo-krajobrazowe) o łącznej powierzchni 2,6 tys. ha. Na terenie województwa zarejestrowano 2105 pomników przyrody, w których dominowały pojedyncze drzewa – 83,4%.
W ujęciu powiatowym w 2021 r. największą powierzchnią obszarów prawnie chronionych charakteryzował się powiat bieszczadzki (113895 ha) oraz sanocki (94186 ha), zaś najniższą powiat tarnobrzeski (2 ha), miasta na prawach powiatu Krosno (5 ha) i Rzeszów (8 ha) oraz powiat niżański (13 ha). W Tarnobrzegu nie występują obszary prawnie chronione.
Zdecydowanie największa powierzchnia obszarów chronionych w ogólnej powierzchni terenu Podkarpacia w latach 2019-2021 występowała w powiecie bieszczadzkim (który obszarami chronionymi pokryty był w 99,9%), a także w powiecie leskim (98,2%) i sanockim (81,4%).
Mapa. Udział obszarów prawnie chronionych w powierzchni ogółem według powiatów województwa podkarpackiego w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, Rzeszów 2020, s.206.
Różnorodność biologiczna na obszarze województwa podkarpackiego włączona jest w ochronę europejskiej sieci ekologicznej Natura 2000. Według danych Generalnej Dyrekcji Ochrony Środowiska zakres terenów objętych programem specjalnej ochrony ptaków wynosił w 2021 r. 507,8 tys. ha, czyli 28,5% powierzchni województwa, co plasuje Podkarpacie na 4. miejscu w kraju. Specjalne obszary ochrony siedlisk w województwie podkarpackim zajmują 351,4 tys. ha, co stanowi 19,7% ogólnej powierzchni województwa. Obszar Natura 2000 na przestrzeni lat 2019-2021 nie uległ zmianie.
Ochronie środowiska przyrodniczego i jego składników, w tym różnorodności biologicznej (oprócz form ochrony przyrody) służą tereny zieleni. Mają one pozytywny wpływ na warunki ekologiczne i pełnią funkcję estetyczną. Ich celem jest ponadto kształtowanie zdrowego otoczenia oraz poprawa warunków bytowych ludności. W 2021 r. w województwie podkarpackim łączna powierzchnia ogólnodostępnych parków i zieleńców oraz terenów zieleni osiedlowej miejskiej i wiejskiej wyniosła 3427,7 ha, i była większa o 0,1% niż przed rokiem, i o 1% większa niż w 2019 r. (w kraju przyrost terenów zieleni był większy i wyniósł odpowiednio 1% i 1,1%). Z ogólnej powierzchni tereny zieleni, te zlokalizowane w miastach stanowią 88,0%, natomiast na terenach wiejskich 12% (w kraju odpowiednio 82,5% i 17,5%).
Średnio na jednego mieszkańca miast przypadało ponad 14,0 m2 powierzchni ogólnodostępnych terenów zieleni (w kraju 13,3 m2), w 2016 r. było to odpowiednio 7,4 m2 i 12,9 m2.
Funkcje ogólnodostępnych terenów zieleni pełnią również lasy gminne (komunalne). Na koniec 2019 r. ich powierzchnia wyniosła 28,2 tys. ha z czego w miastach 1,6 tys. ha.
Lasy w województwie podkarpackim w 2021 r. zajmowały powierzchnię 682,8 tys. ha i w porównaniu z 2019 r. ich powierzchnia zwiększyła się o 199,6 ha (w kraju o 0,1%). Wskaźnik lesistości był wyższy od krajowego i wyniósł w województwie podkarpackim 38,2% (analogicznie jak w 2019 r.), podczas gdy w kraju 29,6% (w 2019 r. 29,6%). Pod względem lesistości województwo podkarpackie znajdowało się na 2. miejscu w kraju.
Mapa. Wskaźnik lesistości według województw w 2019 r.
Źródło: Przegląd regionalny. Województwo podkarpackie 2019, Rzeszów 2020, s.209.
Najbardziej zalesionymi gminami na Podkarpaciu są: Cisna (88,3%), Lutowiska (81,9%) i Krempna (74,9%), zaś najsłabiej miasto Przeworsk (0,1%) i gmina Gać (0,2%).
