2.3.1. Aktywność obywatelska i trzeci sektor
Uczestnictwo obywateli w wyborach samorządowych, parlamentarnych czy też prezydenckich jest jedną z najważniejszych cech demokracji i jednocześnie jedną z jej najistotniejszych wartości. Partycypacja wyborcza stanowi również wyraz obywatelskiego zaangażowania i troski o dobro wspólne, jakim jest państwo, region czy też miejscowość, w którym wyborca mieszka.
Frekwencja wyborcza w Polsce jest zróżnicowana, ale średnio nie przekracza 48%, natomiast średnia frekwencja dla innych krajów Europy Środkowo-Wschodniej to nieco ponad 72%.
Najwyższa frekwencja wyborcza w Polsce dotyczy wyborów prezydenckich. Frekwencja wyborcza w wyborach prezydenckich w 2010 r. (I tura) wyniosła w skali kraju 54,94%. W II turze była wyższa, i wyniosła 55,31%. W województwie podkarpackim wyniosła w I turze poniżej średniej krajowej, w II turze powyżej średniej (55,91%). Najwyższą (w I turze), sięgającą ponad 61%, frekwencję w tych wyborach zanotowano w województwie małopolskim. W 12 województwach frekwencja wyniosła w granicach 50 -58%.
Mapa. Frekwencja w wyborach prezydenckich I tura (2010 r.)
Źródło: Główny Urząd Statystyczny
Frekwencja wyborcza w wyborach parlamentarnych w 2007 roku wyniosła w województwie podkarpackim 50,81%. Podkarpackie należało do regionów o frekwencji niższej od średniej ogólnopolskiej, która wyniosła 53,88%. Frekwencja w subregionie krośnieńsko-przemyskim była niższa od średniej dla całego województwa i wyniosła 48,41%. W podregionie rzeszowsko-tarnobrzeskim wyniosła 52,77%.
Wykres. Frekwencja wyborcza
Źródło: http://www.monitoruj.podkarpackie.pl na podstawie danych Głównego Urzędu Statystycznego
Frekwencja wyborcza w latach 2005-2010 była w podkarpackim wyższa niż ogółem w Polsce, zarówno w wyborach samorządowych jak również prezydenckich i parlamentarnych (z wyjątkiem wyborów parlamentarnych w 2007 r.). Świadczy to o zaangażowaniu mieszkańców podkarpackiego w sprawy społeczne, odpowiedzialności za sprawy publiczne oraz chęci wpływania na procesy zachodzące w regionie.
Szczególnie istotne, z punktu widzenia wyborców, jest uczestnictwo w wyborach samorządowych, gdyż właśnie w tych wyborach mają oni największe szanse oddziaływania i wyboru przedstawicieli, którzy będą decydować o kwestiach im najbliższych (lokalne podatki i opłaty, wydarzenia kulturalne i sportowe, inwestycje lokalne itp.).
W wyborach samorządowych w 2010 r. (w I turze głosowania) w 1678 obwodach głosowania, mieszkańcy podkarpackiego oddali 859067 kart do głosowania. Frekwencja na terenie województwa podkarpackiego wyniosła 50,75% i była jedną z najwyższych w kraju. Więcej oddało swoje głosy jedynie mieszkańców województwa świętokrzyskiego (53,59%). Średnia frekwencja w kraju w tych wyborach wyniosła 47,32% (www.pkw.gov.pl).
Wykres. Frekwencja w wyborach samorządowych w 2010 r. (I tura) (%)
Najwyższą frekwencję zanotowano w powiecie przeworskim i wyniosła ona 57,59%. Wysoką partycypacją wyborczą, przekraczającą średnią dla województwa, charakteryzowały się również powiaty: ropczycko-sędziszowski (55,57%), przemyski (55,53%), lubaczowski (55,15%), leski (54,99%), jarosławski 53,27%), kolbuszowski (52,19%), leżajski (52,16%), rzeszowski (51,99%), jasielski (51,54%) i łańcucki (51,30%). We wszystkich miastach na prawach powiatu frekwencja była niższa niż 50%: najwyższa w Rzeszowie (49,15%) a najniższa w Krośnie (46,17%). Najniższą frekwencję wyborczą zanotowano w powiecie bieszczadzkim (45,86%).
Mapa. Frekwencja wyborcza w wyborach samorządowych w województwie podkarpackim - listopad 2010 r.
Źródło: Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego w Rzeszowie na podstawie danych Państwowej Komisji Wyborczej
Frekwencja wyborcza jest jednak dalece niedoskonałym wskaźnikiem postaw obywatelskich. Jak wskazuje porównanie frekwencji pomiędzy typami wyborów, latami i obszarami, różnice między województwem a krajem w wyborach jednego typu są mniejsze, niż pomiędzy typami wyborów. Zwraca uwagę większe zainteresowanie wyborami prezydenckimi niż pozostałymi, przeprowadzanymi w zbliżonym okresie. Dlatego też frekwencja nie powinna być rozpatrywana niezależnie od typu wyborów. Z kolei rozpatrywane odrębnie, wskaźniki te dostarczają zbyt mało obserwacji, by wnioskować o trendzie wzrostowym lub spadkowym. Ponadto różnice pomiędzy wyborami tego samego typu w poszczególnych latach sugerują silny wpływ sytuacji politycznej lub innych czynników niezależnych od postaw obywatelskich.
2.3.2.Udział obywateli i trzeciego sektora w życiu publicznym
W zwiększeniu partycypacji obywatelskiej szczególnego znaczenia nabiera liczba organizacji pozarządowych.
W 2012 r., na podstawie danych stowarzyszenia Klon/Jawor, w skali kraju najwięcej stowarzyszeń i fundacji (poza OSP) funkcjonowało na północy i zachodzie naszego kraju. Najwięcej OSP na 10 tys. mieszkańców było zarejestrowanych na wschodzie Polski.
Mapa 1 i Mapa 2. Geografia organizacji pozarządowych w Polsce – stowarzyszenia i fundacje oraz OSP.
Źródło: Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych – raport z badania 2012. Stowarzyszenie Klon/Jawor 2013.
W latach 2008 – 2012 największy przyrost liczby stowarzyszeń (poza OSP) i fundacji w naszym kraju nastąpił w województwie mazowieckim – 9,1 na 10 tys. mieszkańców oraz w dolnośląskim – 9,0 na 10 tys. mieszkańców. Najmniejszy przyrost tego typu organizacji zanotowano w województwie śląskim – 5,1/10 tys. mieszkańców. W województwie podkarpackim przyrost wyniósł 6,7 na 10 tys. mieszkańców, podobnie jak w województwie lubelskim.
Mapa. Przyrost liczby stowarzyszeń (poza OSP) i fundacji w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców w latach 2008 – 2012 według województw
Źródło: Podstawowe fakty o organizacjach pozarządowych – raport z badania 2012. Stowarzyszenie Klon/Jawor 2013
W 2011 r. w województwie podkarpackim liczba organizacji pozarządowych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców wyniosła 30,32 (na podst. danych Stowarzyszenia Klon/Jawor). Wielkość ta plasowała województwo nieznacznie powyżej średniej krajowej (29,00). Na mapie kraju wyróżniało się natomiast, z jednej strony województwo mazowieckie z 35,30 organizacjami na 10 tys. mieszkańców, a z drugiej strony województwo śląskie z 20,60 organizacjami pozarządowymi w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców.
Wykres. Liczba organizacji pozarządowych w przeliczeniu na 10 tys. mieszkańców
Źródło: dane GUS
Ze wstępnych wyników badania społecznej i ekonomicznej kondycji organizacji trzeciego sektora w 2012 r. przygotowanego przez GUS wynika, iż badanych organizacji trzeciego sektora było w kraju 83,5 tys., z których 8 tys. stanowiły organizacje pożytku publicznego. Najwięcej tego typu organizacji występowało w województwie mazowieckim (13,4 tys.), w podkarpackim liczba ta wyniosła 5,1 tys. (najwięcej spośród województw Polski Wschodniej), plasując województwo na 7 miejscu w kraju. Organizacje pożytku publicznego wśród badanych organizacji trzeciego sektora w województwie podkarpackim stanowiły 0,5 tys.
Wykres. Badane organizacje trzeciego sektora wg województw (w tys.)
Opracowanie własne na podstawie: Wstępne wyniki badania społecznej i ekonomicznej kondycji organizacji trzeciego sektora w 2012 r., GUS Warszawa 2014
Biorąc pod uwagę formę prawną i organizacyjną badanych organizacji trzeciego sektora w kraju daje się zauważyć, iż największą grupę stanowiły stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne – 69,5 tys. Zdecydowanie mniejszą liczbę stanowiły fundacje (8,5 tys.), czy samorząd gospodarczy i zawodowy, organizacje pracodawców (3,6 tys.). Podobna prawidłowość wystąpiła również w województwie podkarpackim, w którym na 5,1 tys. organizacji, stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne stanowiły 4,6 tys.
Wykres. Forma prawna i organizacyjna badanych organizacji trzeciego sektora wg województw (tys.)
Opracowanie własne na podstawie: Wstępne wyniki badania społecznej i ekonomicznej kondycji organizacji trzeciego sektora w 2012 r., GUS Warszawa 2014
Wśród 4,6 tys. stowarzyszeń i podobnych organizacji społecznych w województwie podkarpackim 1,8 tys. to typowe stowarzyszenia i podobne organizacje społeczne, a 1,5 tys. to stowarzyszenia kultury fizycznej i związki sportowe. Ochotniczych straży pożarnych funkcjonowało w 2012 r. w podkarpackim 1,2 tys. spośród 14,9 tys. w kraju. Najmniej licznie reprezentowane były w podkarpackim koła łowieckie – zaledwie 0,2 tys.
Wśród samorządu gospodarczego i zawodowego oraz organizacji pracodawców w województwie podkarpackim kółka rolnicze podobnie jak i pozostałe stanowiły po 0,1 tys.
Wykres. Badane organizacje trzeciego sektora wg formy prawnej i organizacyjnej w województwie podkarpackim (w tys.)
Opracowanie własne na podstawie: Wstępne wyniki badania społecznej i ekonomicznej kondycji organizacji trzeciego sektora w 2012 r., GUS Warszawa 2014
W badanych organizacjach trzeciego sektora w 2012 r. suma członkostw wynosiła 10,2 mln. Zdecydowanie najwięcej, bo 2,8 mln zarejestrowano w województwie mazowieckim. Nieco mniej, ale około 1 mln w województwach pomorskim (1,4 mln) i wielkopolskim (1 mln). W województwie podkarpackim członkostw w badanych organizacjach trzeciego sektora w 2012 r. było 0,3 mln (11 miejsce w kraju). Więcej wśród województw Polski Wschodniej zarejestrowano członkostw jedynie w województwie lubelskim (0,5 mln). Najmniej członkostw w organizacjach tego typu – po 0,2 mln wystąpiło w 5mwojewództwach. W badanych organizacjach trzeciego sektora w 2012 r. łącznie pracowało społecznie 2,3 mln osób. Najwięcej osób w taki sposób pracowało w województwie mazowieckim – 0,6 mln. 3 województwa stanowiły grupę w której po 0,2 mln osób pracowało społecznie. Województwo podkarpackie należało do kolejnej grupy województw, a mianowicie tych, w których po 0,1 mln osób pracowało społecznie. W 3 województwach liczba pracujących społecznie wyniosła po mniej, niż 50 osób.
Wykres. Członkostwo i praca społeczna w badanych organizacjach trzeciego sektora wg województw (mln).
* w fundacjach i innych organizacjach nieczłonkowskich uwzględniono liczbę członków organów kolegialnych w województwach: lubuskim, podlaskim, świętokrzyskim zjawisko wystąpiło ale liczebność była mniejsza, niż 50.
Opracowanie własne na podstawie: Wstępne wyniki badania społecznej i ekonomicznej kondycji organizacji trzeciego sektora w 2012 r., GUS Warszawa 2014
O zaangażowaniu mieszkańców województwa podkarpackiego w sprawy społeczne świadczy również częstość przekazywania 1% podatku na rzecz organizacji pożytku publicznego.
W województwie podkarpackim w 2012 r. udział podatników przekazujących 1% podatku na rzecz OPP stanowił 46,0% (obliczenia własne na podst. danych Izby Skarbowej w Rzeszowie).
[35] Dane obejmujące liczbę NGO w województwie wg stanu na dzień 31 grudnia każdego roku, w przeliczeniu na liczbę mieszkańców województwa podaną w dziesiątkach tysięcy wg stanu na ten sam dzień. Dane pochodzą z rankingu prowadzonego przez Stowarzyszenie Klon/Jawor.
[36] Wskaźnik (procentowy) zostanie obliczony corocznie poprzez relację ilościową podatników mieszkających na terenie województwa podkarpackiego przekazujących 1% podatku na rzecz Organizacji Pożytku Publicznego do łącznej liczby podatników w regionie.
Aktualizacja wskaźników „Strategii rozwoju województwa – Podkarpackie 2020”
