1.1.1. ISTNIEJĄCE I NOWE INNOWACYJNE SEKTORY PRZEMYSŁU
Wzrost konkurencyjności gospodarki regionu oraz podniesienie jego atrakcyjności inwestycyjnej uwarunkowane jest przez rozwój i tworzenie nowych, innowacyjnych sektorów przemysłu. W rankingach atrakcyjności inwestycyjnej województw i podregionów województwo podkarpackie znalazło się w grupie województw o niskiej atrakcyjności. Dla porównania w ostatniej grupie, a mianowicie o najniższej atrakcyjności znalazły się pozostałe województwa Polski Wschodniej.
Mapa 1. Atrakcyjność inwestycyjna podregionów dla działalności przemysłowej w 2016 r.
Źródło: Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2014, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2014, s. 34.
Pod względem atrakcyjności dla działalności przemysłowej, podregiony rzeszowski i tarnobrzeski zostały zakwalifikowane jako obszary o wysokiej atrakcyjności, zaś podregion przemyski został skwalifikowany jako podregion o najniższej atrakcyjności dla działalności przemysłowej. Podregion krośnieński został natomiast zaliczony do grupy o niskiej atrakcyjności (awans w porównaniu z 2013 r.).
W procesach innowacyjnych duże znaczenie ma atrakcyjność obszarów dla lokalizacji działalności zaawansowanej technologicznie. Podregion rzeszowski został zakwalifikowany jako obszar o najwyższej atrakcyjności lokalizacyjnej dla tego typu działalności. Przeciętną pozycję pod tym względem zajmuje podregion krośnieński, zaś podregiony tarnobrzeski i przemyski określone zostały jako obszary o niskiej atrakcyjności do prowadzenia działalności zaawansowanej technologicznie (awans w porównaniu z 2013 r.)
Mapa 2. Atrakcyjność inwestycyjna podregionów dla działalności zaawansowanej technologicznie w 2014 r.
Źródło: Atrakcyjność inwestycyjna województw i podregionów Polski 2014, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk 2014, s. 34.
Na podstawie danych GUS w 2011 r. udział przemysłu (sekcje B, C, D, E) w tworzeniu wartości dodanej brutto (WDB) województwa podkarpackiego wynosił 28,30%, co plasowało województwo na 6 miejscu w kraju. W porównaniu do roku 2010 zanotowano wzrost o 2,30 p.proc. (wzrost o jedno miejsce w kraju). Średnia dla całego kraju również wzrosła: z 24,70% w 2010 r. do 25,60% w 2011 r. W 2012 r. udział przemysłu w tworzeniu wartości dodanej brutto województwa wyniósł 28,2%.
Wykres 1. Udział przemysłu w tworzeniu wartości dodanej brutto poszczególnych województw w latach 2010, 2011 i 2012 (%)
Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL
Produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca (Polska=100) w 2011 r., wyniosła dla województwa podkarpackiego zaledwie 56,34% (14 miejsce w kraju). Mniejsze wartości odnotowało jedynie województwo podlaskie - 54,13% sprzedanej produkcji przemysłu na 1 mieszkańca oraz województwo lubelskie - 44,65% sprzedanej produkcji przemysłu. Dominowało w tym zakresie zdecydowanie w kraju województwo śląskie (151,45%) i województwo mazowieckie (147,14%).
W 2012 r. wartość wskaźnika dla województwa podkarpackiego uległa nieznacznemu wzrostowi (do 56,87%). Nie miało to jednak wpływu na zmianę pozycji wśród wszystkich województw. Podobnie w 2013 r.- wartość wskaźnika dla podkarpackiego wzrosła do 58,39%, jednakże dalej podkarpackie znajdowało się na 14 miejscu w kraju (wartość produkcji sprzedanej podkarpackiego wyniosła zaledwie 37,9% wartości sprzedaży lidera – województwa mazowieckiego).
Wykres 2. Produkcja sprzedana przemysłu na 1 mieszkańca w 2011 r., 2012 r. i w 2013 r. (Polska=100) (%)
Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL
Udział pracujących w sektorze przemysłowym w 2011 r. w województwie podkarpackim wynosił 30,4 %. Wielkość ta plasowała województwo na 9 miejscu w kraju. Odsetek ten nie zmienił się w latach następnych i dalej wynosił 30,4% zarówno w 2012 r. jak i w 2013 r. W 2014 r. udział pracujących w sektorze przemysłowym w województwie podkarpackim wzrósł do 31,2%. Średnia dla kraju wyniosła w tym roku 30,5%.
Wykres 3.Odsetek pracujących w II sektorze gospodarki (%)
Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL
1.1.2 INFRASTRUKTURA DLA INNOWACYJNEGO PRZEMYSŁU
Na zwiększenie innowacyjności gospodarki województwa wpływa infrastruktura służąca rozwojowi innowacyjności w sferze przedsiębiorstw, powiązania pomiędzy sektorem nauki i gospodarki oraz projekty najważniejszych uczelni regionu w zakresie badań stosowanych, realizowanych we współpracy z przemysłem. W okresie 2011-2013 w województwie podkarpackim przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie, czyli te, które w badanym okresie wprowadziły przynajmniej jedną innowację produktową lub procesową lub realizowały w tym okresie przynajmniej jeden projekt innowacyjny (został przerwany lub zaniechany w trakcie badanego okresu lub nie został do końca tego okresu ukończony) stanowiły wśród przedsiębiorstw przemysłowych 21% (2 miejsce w kraju razem z warmińsko-mazurskim: awans z 8 miejsca w latach 2010-2012 i wzrost z 17,9%) i zaledwie 9,6% wśród przedsiębiorstw z sektora usług (15 miejsce w kraju: spadek z 7 miejsca we wcześniejszym okresie badawczym, obejmującym lata 2010-2012 w którym 12,6% wśród przedsiębiorstw z sektora usług było aktywnych innowacyjnie).
Wykres 4. Przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie w latach 2011-2013 według województw. Opracowanie własne na podstawie: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2011-2013, GUS - Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2014
Wśród przedsiębiorstw przemysłowych w województwie podkarpackim odsetek podmiotów, które w latach 2011-2013 wprowadziły na rynek przynajmniej jedną innowację produktową lub procesową (nowy lub istotnie ulepszony produkt, bądź nowy lub istotnie ulepszony proces) wyniósł 19,9% (4 miejsce w kraju). Wśród przedsiębiorstw z sektora usług odsetek ten wynosił 9,5% (12 miejsce w kraju). W porównaniu z okresem 2010-2012 w województwie podkarpackim zanotowano wzrost odsetka przedsiębiorstw innowacyjnych wśród przedsiębiorstw przemysłowych (o 2,0 p. proc.). W zakresie odsetka przedsiębiorstw innowacyjnych wśród przedsiębiorstw z sektora usług zanotowano, porównując lata 2011-2013 do lat 2010-2012, spadek o 2,1 p. proc.
Wykres 5. Przedsiębiorstwa innowacyjne w latach 2011-2013 według województw
Opracowanie własne na podstawie: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2011-2013, GUS - Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2014
W 2013 r. w skali całego kraju 13,3% przedsiębiorstw przemysłowych (wzrost o 0,4 p. proc. w porównaniu z 2012 r.) oraz 9,3% przedsiębiorstw z sektora usług (spadek o 0,5 p. proc. w porównaniu z 2012 r.) poniosło nakłady na działalność innowacyjną. W 2012 r. w województwie podkarpackim odsetek ten wynosił odpowiednio 14,4% (5 miejsce w kraju) i 8,8% (8 miejsce w kraju). Dla porównania udział przedsiębiorstw przemysłowych z terenu województwa podkarpackiego, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną wynosił w 2011 r. – 16,65%. W 2013 r. przedsiębiorstwa przemysłowe z województwa podkarpackiego, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną stanowiły 15,8% (2 miejsce w kraju), natomiast przedsiębiorstwa usługowe – 7,8% (9 miejsce w kraju razem z opolskim).
Wykres 6. Przedsiębiorstwa, które poniosły nakłady na działalność innowacyjną według województw w 2012 r. i 2013 r. (%).
Opracowanie własne na podstawie: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2011-2013, GUS - Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2014
Przedsiębiorstwa przemysłowe oraz usługowe województwa podkarpackiego wykazują wysoki udział sprzedaży produktów i usług nowych i istotnie ulepszonych w swojej sprzedaży ogółem, co świadczy o ciągłym doskonaleniu swojej oferty handlowej i wysokiej świadomości ciągłego podnoszenia jakości produktów i usług.
Udział przychodów przedsiębiorstw przemysłowych ze sprzedaży produktów nowych lub istotnie ulepszonych w przychodach ze sprzedaży ogółem w 2012 r. wyniósł w województwie podkarpackim 8,8% (3 miejsce w kraju). W 2013 r. zanotowano spadek do 8,5% (5 miejsce w kraju). Udział przychodów przedsiębiorstw z sektora usług wyniósł w tym zakresie dla województwa podkarpackiego w 2012 r. - 10,8% (1 miejsce w kraju), a w 2013 r. 5,6% (nadal 1 miejsce w kraju).
Wykres 7. Udział przychodów przedsiębiorstw ze sprzedaży produktów nowych lub istotnie ulepszonych
w przychodach ze sprzedaży ogółem według województw w 2012 r. (%)
Opracowanie własne na podstawie: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2010-2012, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2013
Wykres 8. Udział przychodów przedsiębiorstw ze sprzedaży produktów nowych lub istotnie ulepszonych
w przychodach ze sprzedaży ogółem według województw w 2013 r. (%)
Opracowanie własne na podstawie: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2011-2013, GUS - Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2014
Działalność przedsiębiorstw, w tym także działalność innowacyjna może być wspierana przez władze publiczne. Wsparcie tej działalności wiąże się z tworzeniem dla przedsiębiorstw lepszych warunków do wprowadzania innowacji, stwarzając preferencje i uprzywilejowane w stosunku do rynkowych, warunki prowadzenia działalności.
W latach 2011-2013 publiczne wsparcie finansowe na działalność innowacyjną otrzymało 25,1% aktywnych innowacyjnie przedsiębiorstw przemysłowych oraz 22,0% usługowych. Najczęściej w kraju, publicznego wsparcia udzielano przedsiębiorstwom przemysłowym aktywnym innowacyjnie z województwa podlaskiego (42,3%) i z podkarpackiego (37,2%). Natomiast najczęściej w kraju udzielano wsparcia przedsiębiorstwom usługowym aktywnym innowacyjnie w województwie podkarpackim (46,9%).
Wykres 9.Przedsiębiorstwa przemysłowe/usługowe, które w latach 2011-2013 otrzymały publiczne wsparcie na działalność innowacyjną w % przedsiębiorstw przemysłowych/usługowych aktywnych innowacyjnie według województw
Opracowanie własne na podstawie: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2011-2013, GUS - Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2014
1.1.3. KLASTRY I INICJATYWY KLASTROWE
Współpraca z innymi podmiotami stanowi istotny element działalności przedsiębiorstwa. Współpraca taka daje możliwość szerszego dostępu do wiedzy i nowych technologii. Sprzyja wymianie doświadczeń i wiedzy, a także pozwala na obniżenie kosztów i ryzyka prowadzonej działalności. W 2013 r. w skali kraju odsetek przedsiębiorstw przemysłowych, które współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej wynosił 5,2%. W porównaniu z 2012 r. był to spadek o 0,8 p. proc. W województwie podkarpackim odsetek ten był wyższy, niż w kraju i wynosił w 2013 r. 6,3% (4 miejsce w kraju), a w 2012 r. - 6,9% (6 miejsce w kraju).
Wykres 10. Odsetek przedsiębiorstw przemysłowych, które współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej (%)
Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL
Przedsiębiorstwa aktywne innowacyjnie stanowiły w podkarpackim w latach 2010-2012 - 35,5% przedsiębiorstw, które współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej (6 miejsce w kraju). Wśród przedsiębiorstw z sektora usług w województwie podkarpackim zaledwie 22,0% przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie współpracowało w zakresie działalności innowacyjnej (12 miejsce w kraju). W latach 2011-2013 zaledwie 29,9% przedsiębiorstw aktywnych innowacyjnie w województwie podkarpackim współpracowało w zakresie działalności innowacyjnej (7 miejsce w kraju). Odsetek współpracujących przedsiębiorstw usługowych, aktywnych w zakresie działalności innowacyjnej wzrósł w tym okresie w podkarpackim do 36,7% (2 miejsce w kraju).
Wykres 11. Przedsiębiorstwa przemysłowe/usługowe, które współpracowały w zakresie działalności innowacyjnej w latach 2011-2013 w % przedsiębiorstw przemysłowych/usługowych aktywnych innowacyjnie według województw
Opracowanie własne na podstawie: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2011-2013, GUS - Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2014
Jedną z form współpracy przedsiębiorstw w zakresie innowacji jest inicjatywa klastrowa.
Klastry to silne i wysoce konkurencyjne skupiska przedsiębiorstw o określonym profilu działalności wraz z otaczającymi instytucjami (naukowymi, usługowymi, administracyjnymi). Podstawową masę klastrów tworzą firmy, ale dla rozwoju klastrów i inicjatyw klastrowych istotna jest również obecność różnego rodzaju instytucji, które mogą wspierać rozwój przedsiębiorstw (w tym ze sfery B+R), polityka publiczna oraz mentalność środowisk biznesu, nauki i administracji. Klastry pełnią ważną rolę w rozwoju innowacyjności przedsiębiorstw i współpracy z nauką.
W latach 2010-2012 w województwie podkarpackim 18,3% przedsiębiorstw przemysłowych współpracujących w zakresie działalności innowacyjnej, współpracowało w ramach inicjatywy klastrowej (3 miejsce w kraju). Takich działań nie zanotowano w przypadku przedsiębiorstw usługowych, współpracujących w zakresie działalności innowacyjnej. W latach 2011-2013 odsetek przedsiębiorstw przemysłowych współpracujących w ramach inicjatywy klastrowej wzrósł do 25,2% przedsiębiorstw aktywnych w zakresie działalności innowacyjnej (1 miejsce w kraju). Nie zmieniła się pozycja podkarpackiego w zakresie odsetka przedsiębiorstw usługowych aktywnych innowacyjnie, które współpracowały w ramach inicjatywy klastrowej. Odsetek ten wyniósł dla podkarpackiego 2,8%, co sklasyfikowało województwo na 16 miejscu w kraju.
Wykres 12. Przedsiębiorstwa przemysłowe/usługowe, które współpracowały w ramach inicjatywy klastrowej w latach 2010-2012 w % przedsiębiorstw przemysłowych/przedsiębiorstw z sektora usług współpracujących w zakresie działalności innowacyjnej według województw
Opracowanie własne na podstawie: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2010-2012, Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2013
Wykres 13. Przedsiębiorstwa przemysłowe/usługowe, które współpracowały w ramach inicjatywy klastrowej w latach 2011-2013 w % przedsiębiorstw przemysłowych/usługowych współpracujących w zakresie działalności innowacyjnej
Opracowanie własne na podstawie: Działalność innowacyjna przedsiębiorstw w latach 2011-2013, GUS - Urząd Statystyczny w Szczecinie, Warszawa 2014
Liczba klastrów działających w województwie podkarpackim w 2012 r. wynosiła 19. W 2013 r. liczba klastrów wzrosła do 21, a w kolejnym roku do 22 (na podst. Źródła własne/PARP).
Liczba członków klastrów działających w województwie podkarpackim w 2012 r. wynosiła 567. W kolejnym roku spadła do 763, by w 2014 r. wzrosnąć do 860 członków (na podst. Źródła własne/PARP).
Klastry województwa podkarpackiego według stanu na 31. XII. 2014 r.
Wskaźniki monitorujące Strategię rozwoju województwa - PODKARPACKIE 2020 dla priorytetu PRZEMYSŁ
[1] Liczba (suma) działających w regionie klastrów oraz inicjatyw klastrowych (kryterium: siedziba koordynatora klastra jest na terenie województwa podkarpackiego) zostanie uzyskana w wyniku konfrontacji danych obejmujących wykazy klastrów ze źródeł informacji:
• Klastry działające w województwie podkarpackim
• Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości realizującą przedsięwzięcie „Polskie klastry i polityka klastrowa”.
[2] Liczba (suma) członków działających w regionie klastrów oraz inicjatyw klastrowych (kryterium: siedziba koordynatora klastra jest na terenie województwa podkarpackiego) zostanie uzyskana w wyniku zebrania pisemnej informacje o liczbie członków od poszczególnych klastrów oraz na podstawie informacji z Polskiej Agencji Rozwoju Przedsiębiorczości realizującej przedsięwzięcie „Polskie klastry i polityka klastrowa”.
Aktualizacja wskaźników „Strategii rozwoju województwa – Podkarpackie 2020”
