3.1.1.DROGOWA SIEĆ TRANSPORTOWA WZMACNIAJĄCA ZEWNĘTRZNĄ DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNĄ RZESZOWA ORAZ OŚRODKÓW SUBREGIONALNYCH
W WYMIARZE KRAJOWYM I MIĘDZYNARODOWYM
Dostępność komunikacyjna jest ważnym elementem organizacji przestrzeni, mającym istotny wpływ na zróżnicowanie funkcjonalności poszczególnych regionów. Im lepsza dostępność komunikacyjna, tym lepsze potencjalne warunki dla rozwoju gospodarczego i podniesienia poziomu
i jakości życia jego mieszkańców.
Wykonane badania dostępności transportowej (tzw. dostępność potencjałowa)[40] biorąc pod uwagę analizę dostępności na bazie modelu prędkości ruchu w układzie gminnym wskazały, iż w województwie podkarpackim obszar lepszej dostępności obejmuje północno - zachodnią oraz centralną część regionu (z Rzeszowem). Dalej wartość wskaźnika maleje zarówno ku wschodowi, jak i na południe. W Bieszczadach notowane są najniższe poziomy wskaźnika dostępności potencjałowej w skali kraju. Widoczna jest wyraźna różnica w dostępności przestrzennej względem sąsiednich regionów (poza lubelskim). Zaznacza się strefa nieciągłości na linii Wisły, spowodowana brakiem mostów na południe od Tarnobrzega.
Mapa 27. Wskaźnik Drogowej Dostępności Transportowej (bez uwzględnienia potencjału własnego)
Źródło: Narzędzie ewaluacyjno – badawcze dostępności transportowej gmin w podukładach wojewódzkich; Raport końcowy. Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Warszawa 2012. Projekt Ministerstwa Rozwoju Regionalnego (IV edycja Konkursu Dotacji).
Podkarpackie, w tym miasto Rzeszów, stanowi węzeł, przez który przebiegają ważne korytarze transportowe o zasięgu krajowym i transeuropejskim.
Geograficzne i komunikacyjne położenie Rzeszowa, sytuuje go na pozycji uprzywilejowanej w stosunku do pozostałych miast regionu. Tutaj krzyżują się ważne szlaki komunikacyjne z zachodu na wschód i z północy na południe, w tym: należący do europejskiej sieci transportu lądowego III paneuropejski korytarz transportowy (Berlin/Drezno – Wrocław – Katowice – Kraków – Rzeszów – Lwów – Kijów) oraz korytarz uzupełniający relacji Rzeszów – Koszyce.
Sieć dróg krajowych województwa podkarpackiego tworzy system w pełni powiązany z układem krajowym i międzynarodowym, w tym z nowo wyznaczoną przez Unię Europejską, transeuropejską siecią transportową (TEN-T), której elementami są:
Sieć bazowa:
- droga międzynarodowa E40/Autostrada A4 relacji: Drezno – granica państwa – Wrocław – Kraków – Rzeszów – granica państwa – Lwów,
- droga ekspresowa S19 relacji: Lublin – Rzeszów;
Sieć kompleksowa:
- droga ekspresowa S19 relacji: Rzeszów – Barwinek/Słowacja,
- droga ekspresowa S74 relacji: Opatów - Nisko[41].
Przez teren województwa podkarpackiego przebiegają następujące odcinki dróg krajowych:
1) DK4/autostrada A4 relacji: Niemcy/granica państwa – Jędrzychowice – Katowice – Kraków – Rzeszów – Korczowa – granica państwa/Ukraina,
2) DK9 relacji: Radom – Iłża – Opatów – Głogów Małopolski – Rzeszów/węzeł ,,Rzeszów Północ”,
3) DK19 relacji: Białoruś/granica państwa – Kuźnica – Lublin – Kraśnik – Nisko – Rzeszów – Barwinek – granica państwa/Słowacja,
4) DK28 relacji: Zator – Wadowice – Limanowa – Gorlice – Sanok – Przemyśl – Medyka – granica państwa/Ukraina,
5) DK73 relacji: Wiśniówka – Kielce – Szczucin – Tarnów – Pilzno – Jasło,
6) DK77 relacji: Lipnik – Sandomierz – Stalowa Wola – Jarosław – P:rzemyśl,
7) DK84 relacji: Sanok – Lesko – Krościenko – granica państwa/Ukraina,
8) DK94 relacji: Droga 4/węzeł ,,Zgorzelec”/ - Bolesławiec – Legnica – Wrocław Opole – Olkusz – Droga 7 węzeł ,,Modlniczka”/ - ... - Droga 4/węzeł ,,Kraków Wieliczka”/ - Tarnów – Rzeszów/Droga 4/ - ... Jarosław/węzeł ,,Jarosław Zachód”/ - Radymno – Droga 1698R (... - brak ciągłości drogi),
9) DK97 relacji: Droga 4/węzeł ,,Rzeszów Wschód” – Droga 94/Rzeszów, ul. Lwowska[42]
W 2013 r. ogólna długość dróg krajowych przebiegających przez województwo podkarpackie wynosiła 865,9 km (w tym autostrada A4 – 91,3 km oraz droga ekspresowa S19 – 11 km)[43].
Rdzeń drogowy, obok autostrad, dróg ekspresowych i dróg krajowych, stanowią drogi wojewódzkie. Ich długość na terenie województwa podkarpackiego wynosiła wg stanu na 31.XII.2013 r. – 1 676,6 km.
Na podstawie danych GUS w Polsce w 2012 r. przybyło 228,2 km dróg publicznych w stosunku do 2011 r. Ich długość wyniosła ponad 412 tys. km. W 2013 r. długość dróg publicznych wzrosła do 413 529,8 km. Najwięcej dróg stanowiły drogi gminne (ponad 240,4 tys. km). Najwięcej dróg publicznych występowało w województwie mazowieckim – ponad 53,2 tys. km, stanowiąc prawie 13% dróg publicznych w kraju. Kolejnym województwem pod względem długości dróg w kraju było województwo wielkopolskie (ponad 40,2 tys. km) oraz województwo lubelskie (ponad 34,2 tys. km dróg). W województwie podkarpackim występowało w 2013 r. ponad 20,2 tys. km dróg publicznych, stanowiąc zaledwie 4,9% dróg publicznych w kraju (12 miejsce). Najmniejszą długość spośród dróg publicznych w województwie podkarpackim posiadały drogi krajowe (865,9 km), sytuując województwo na 14 miejscu w kraju. Mniej dróg krajowych występowało jedynie w województwie świętokrzyskim (754,3 km) i w opolskim (778,3 km). Najwięcej dróg, spośród dróg publicznych w województwie podkarpackim, stanowiły drogi gminne (ponad 10,9 tys. km), które stanowiły 4,5% takich dróg w kraju (11 miejsce). Długość dróg powiatowych w podkarpackim wynosiła ponad 6 743 km (5,4% - 10 miejsce w kraju).
Wykres 158. Drogi publiczne ogółem wg kategorii dróg i województw w 2013 r.
Opracowanie własne na podstawie Transport-wyniki działalności w 2014 r., GUS, Warszawa 2015
Ogółem na 100 km2 powierzchni w 2012 r. przypadało w Polsce 131,8 km dróg publicznych. W 2013 r. liczba ta wzrosła do 132,3 km. Najwięcej w kraju dróg publicznych przypadało na 100 km2 w województwie śląskim – 207,2 km oraz małopolskim – 197,3 km. W województwie podkarpackim wskaźnik ten wynosił 113,3 km (12 miejsce w kraju) i był wyższy od wskaźnika w województwach: opolskim (112,8 km), lubuskim (107,1 km), warmińsko-mazurskim (93,3 km) i zachodniopomorskim (86,1 km).
Wykres 159. Drogi publiczne ogółem na 100 km2 (w km) w 2013 r.
Opracowanie własne na podstawie Transport-wyniki działalności w 2014 r., GUS, Warszawa 2015
Drogi publiczne utwardzone stanowiły w 2013 r. w naszym kraju 68,6% dróg publicznych ogółem, na 100 km2 – 90,7 km. Największy odsetek dróg o twardej nawierzchni stanowiły drogi krajowe, które w 99,9% były drogami utwardzonymi. Równie wysoki wskaźnik charakteryzował drogi wojewódzkie (99,8%). Drogi powiatowe utwardzone stanowiły 91,3% dróg powiatowych. Najmniej dróg o twardej nawierzchni występowało wśród dróg gminnych (zaledwie 50,5%). Najwięcej dróg o twardej nawierzchni na 100 km2 występowało w województwie śląskim (174,7 km) i małopolskim (158,9 km), najmniej w warmińsko-mazurskim (54,1 km) i zachodniopomorskim (59,8 km). W województwie podkarpackim drogi o twardej nawierzchni stanowiły 89,1 km na 100 km2 (10 miejscew kraju).
Mapa 28. Drogi publiczne o twardej nawierzchni ogółem na 100 km2 w 2013 r. (km)
Opracowanie własne na podstawie Transport-wyniki działalności w 2014 r., GUS, Warszawa 2015
W skali kraju odnotowano wyższą lokatę podkarpackiego w drogach gminnych o twardej nawierzchni, w porównaniu z lokatą ogółem długości dróg gminnych (na 9 z 12),
w zakresie dróg powiatowych i wojewódzkich nastąpił spadek. W województwie podkarpackim drogi wojewódzkie były utwardzone w 99,6%, drogi powiatowe w 95,6%, a drogi gminne zaledwie w 63,2% (jednakże zdecydowanie w większym %, niż średnio w kraju).
Z danych właściwego Departamentu Urzędu Marszałkowskiego Województwa Podkarpackiego w Rzeszowie wynika, iż w podkarpackim w 2011 r. długość rozbudowanych dróg wojewódzkich (kat. 10t/oś) wyniosła 85,9 km. W 2012 r. długość przebudowanych dróg wojewódzkich wyniosła 23,4 km, a w 2013 r. 16,1 km. W 2014 r. rozbudowano 87,2 km dróg wojewódzkich (do 212,58 km).
Na podstawie danych GUS w 2013 r. na drogach publicznych w województwie podkarpackim zlokalizowanych było 2 376 mostów i wiaduktów (5 miejsce w kraju) oraz 9 przepraw promowych (2 miejsce w kraju razem z zachodniopomorskim, po wielkopolskim).
Na dostępność komunikacyjną wpływ ma również liczba pojazdów. Na podstawie danych GUS w 2014 r. w Polsce zarejestrowanych było 520 samochodów osobowych na 1000 ludności. Najwięcej takich pojazdów – 581 na 1000 ludności przypadało w województwie wielkopolskim, najmniej w podlaskim – 447 i podkarpackim – 462. W województwie podkarpackim zarejestrowana była jedna z najmniejszych w kraju liczb samochodów ciężarowych w przeliczeniu na 1000 ludności (72, co dawało 15 miejsce, mniej bo zaledwie 71 zarejestrowano jedynie w warmińsko-mazurskim), natomiast najwięcej w kraju występowało motocykli – 44 (przy średniej dla kraju - 31 na 1000 ludności). Ponadto powyżej średniej krajowej występowało w podkarpackim motorowerów (38 na 1000 ludności).
Wykres 160. Samochody ciężarowe, motocykle i motorowery w przeliczeniu na 1000 ludności w 2014 r. (stan na 31.XII.)
Opracowanie własne na podstawie Transport-wyniki działalności w 2014 r. , GUS, Warszawa 2015
Z perspektywy województwa podkarpackiego szczególnie ważna jest dostępność do ośrodka wojewódzkiego - miasta Rzeszów oraz ośrodków subregionalnych (Krosna, Mielca, Przemyśla, Stalowej Woli i Tarnobrzega).
Obecna dostępność transportowa stolicy województwa do innych miast wojewódzkich jest daleko niezadowalająca. W układzie wschód – zachód poprawi się ona po wybudowaniu autostrady A4.
Natomiast dojazd do centrum i na północ kraju będzie nadal utrudniony ze względu na opóźnienia w budowie planowanej drogi ekspresowej S - 19 i S – 74.
Wykres 161. Dostępność Rzeszowa z wybranych miast Polski
Źródło: Jan Friedberg, Dostępność terytorialna Polski wschodniej i korytarze krajowe wiążące ten region z Europą oraz prowadzące do dostępności przestrzennej wszystkich ośrodków powiatowych, Warszawa 2008
Badania tego wskaźnika prowadzono w ramach prac nad nową Koncepcją Przestrzennego Zagospodarowania Kraju 2030, oddzielnie dla transportu drogowego i kolejowego.
Mapa 29. Dostępność drogowa do Warszawy w roku 2008
Źródło: Komornicki T., Śleszyński P., Siłka P., Stępniak M., Wariantowa analiza dostępności w transporcie lądowym, Warszawa 2008
Wyniki te nie są już w pełni aktualne na terenie Polski zachodniej, ale w odniesieniu do województwa podkarpackiego nie mogły one ulec znaczącym zmianom (z uwagi na bark inwestycji na kierunku pomiędzy regionem a stolicą). Polska Południowo - Wschodnia należy do regionów o złej dostępności do Warszawy. Czas przejazdu samochodem z Warszawy do Rzeszowa przekracza 4,5 godziny, a do Sanoka 6 godzin.
3.1.2 INFRASTRUKTURA I SIEĆ KOLEJOWA ZARÓWNO W UKŁADZIE POWIĄZAŃ ZEWNĘTRZNYCH, JAK I WEWNĄTRZREGIONALNYCH
W systemie komunikacyjnym naszego kraju szczególne znaczenie odgrywa transport kolejowy.
Długość linii kolejowych ogółem w Polsce w 2012 r. wynosiła 20 094 km, z których 19 979 stanowiły linie kolejowe normalnotorowe (linie wąskotorowe występowały w wielkopolskim-69 km i w podkarpackim-46 km). Najwięcej linii kolejowych występowało w województwie śląskim – 2 074 km i w wielkopolskim – 2 061 km, najmniej w podlaskim – 700 km. W województwie podkarpackim takich linii było 1 024 km (12 miejsce w kraju).W 2013 r. długość linii kolejowych w naszym kraju zmniejszyła się do 19 328 km (w tym 19 259 km normalnotorowych i 69 km wąskotorowych). W 2014 r. również zmniejszyła się długość linii kolejowych i wyniosła według stanu na 31.XII. - 19 240 km (w tym 19 240 km normalnotorowych). Długość linii kolejowych zmniejszyła się zarówno w województwach, w których występowało ich najwięcej (w śląskim do 1 977 km, w wielkopolskim do 1 884 km), jak i w województwie, w którym było ich najmniej (podlaskie do 656 km). W podkarpackim w 2014 r. długość linii kolejowych wyniosła 978 km (12 miejsce w kraju). Zelektryfikowane linie kolejowe w podkarpackim stanowiły długość zaledwie 367 km (14 miejsce w kraju).
Wykres 162. Linie kolejowe eksploatowane* wg województw (stan na 31. XII.2014 r.)
* Sieć PKP i innych podmiotów będących zarządcami sieci kolejowej. Podmioty te posiadały łącznie 298 km linii normalnotorowych (w 2013 r. – 538 km), w tym 51 km linii zelektryfikowanych (w 2013 r. – 51 km) oraz 538 km linii szerokotorowych (w 2013 r. - 538 km)
Opracowanie własne na podstawie: Transport-wyniki działalności w 2014 r., GUS, Warszawa 2015
Spośród linii normalnotorowych w kraju, długość linii dwu- i więcej torowych wynosiła 8 617 km. Najwięcej linii o dwóch i więcej torach występowało w wielkopolskim – 1 147 km, najmniej w podlaskim – 107 km i podkarpackim – 233 km.
Wykres 163. Linie kolejowe normalnotorowe* wg województw (stan na 31.XII.2014 r.)
*Łącznie z szerokotorowymi, których długość w 2014 r. wynosiła 538 km (w 2013 r. – 538 km)
Opracowanie własne na podstawie: Transport-wyniki działalności w 2014 r. , GUS, Warszawa 2015
Długość eksploatowanych linii kolejowych w województwie podkarpackim wynosiła w 2011 r. 1 024 km i w 2012 r. nie uległa zmianie. W 2013 r. długość eksploatowanych linii kolejowych w podkarpackim zmniejszyła się do 924 km, a w 2014 r. zwiększyła się do 978 km. Eksploatowanych zelektryfikowanych linii kolejowych było zaledwie 355 km linii, co stanowiło zaledwie 34,6% eksploatowanych linii kolejowych na terenie województwa. Było to jedynie 3,99% wszystkich linii zelektryfikowanych w kraju. W 2012 r. przybyło na terenie województwa 10 km linii zelektryfikowanych (365 km). W 2013 r. długość zelektryfikowanych linii kolejowych zmniejszyła się do 355 km, w kolejnym roku zwiększyła się do 367 km.
Narodowa sieć kolejowa na terenie naszego kraju podlega zarządowi spółki PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. Podstawowy rozstaw szyn stosowany przez PKP PLK wynosi 1 435 mm. Istnieje również kilka linii szerokotorowych (1 520 mm). Linie kolejowe dzielą się na linie o znaczeniu państwowym i linie pozostałe.
Mapa 30. Maksymalne prędkości rozkładowe na torach linii znaczenia państwowego (stan na 2010 r.)
Źródło: PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.
W województwie podkarpackim występuje jedynie jedna linia kolejowa o znaczeniu międzynarodowych nr 91 (E30) relacji Kraków – Rzeszów – Medyka o prędkości rozkładowej do 160 km/h o długości 161,154 km należąca do III-go Paneuropejskiego Korytarza Transportowego Berlin/Drezno-Wrocław-Katowice-Kraków-Lwów-Kijów.
Ponadto na terenie regionu usytuowane są linie znaczenia państwowego o łącznej długości 376,945 km. Są to[44] :
- Nr 25 Łódź Kaliska – Ocice
- Nr 68 Lublin – Przeworsk
- Nr 71 Ocice – Rzeszów Główny
- Nr 74 Sobów – Stalowa Wola Rozwadów
- Nr 78 Sandomierz - Grębów
- Nr 91 Kraków Główny Osobowy – Medyka – granica państwa
- Nr 565 Charzewice – Stalowa Wola Rozwadów Towarowy
Przez teren naszego województwa przebiega ważna z punktu widzenia strategicznego linia szerokotorowa – Linia Hutnicza Szerokotorowa.
Punktem styku wymienionej linii z liniami normalnotorowymi jest stacja Wola Baranowska, gdzie możliwy jest przeładunek towarów importowanych z krajów za wschodnią granicą na wagony normalnotorowe.
LHS jest najdalej wysuniętą na zachód linią szerokotorową w Europie. Łączy ona kolejowe przejście graniczne polsko-ukraińskie Hrubieszów/Izow ze Śląskiem, gdzie w Sławkowie w Zagłębiu Dąbrowskim (25 km od Katowic) kończy swój bieg.
Mapa 31. Przebieg linii hutniczej szerokotorowej LHS na terenie województwa podkarpackiego
Źródło: PKP Linia Hutnicza Szerokotorowa sp. z o.o.
Mapa 32. Linie kolejowe w województwie podkarpackim
Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego w Rzeszowie na podstawie: PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.
Mimo rozwiniętej sieci kolejowej w województwie podkarpackim brakuje bezpośredniego połączenia Rzeszowa z Warszawą.
Mapa 33. Dostępność kolejowa do Warszawy
Źródło: Komornicki T., Śleszyński P., Siłka P., Stępniak M., Wariantowa analiza dostępności w transporcie lądowym, Warszawa 2008
Zgodnie z wynikami z roku 2008 wartości dla transportu kolejowego są podobne jak wartości dla transportu drogowego. Analiza wykonana była jednak wówczas w oparciu o możliwości techniczne infrastruktury (techniczne prędkości przyjmowane przez PKP PLK S.A.). Rzeczywisty najkrótszy czas przejazdu koleją ze stolicy do Rzeszowa wynosi, zgodnie z rozkładami jazdy spółek PKP, 6 godzin i 36 minut (z obligatoryjną przesiadką w Krakowie, co powoduje, że długość trasy wynosi aż 451 km)[45].
Dane z 2011 r. skracają czas podróży z Rzeszowa do Warszawy, ale jest to i tak prawie 6,5 godz. przy czym przejazd do Krakowa to prawie 4 godziny.
Tabela 6. Dojazd koleją z Rzeszowa (stan na 2011 r.)
Źródło: PKP
Tabela 7. Dojazd koleją do Rzeszowa (stan na 2011 r.)
Źródło: PKP
Prowadzone inwestycje i remonty na liniach kolejowych mają wpływ na czas przejazdu koleją, zarówno w relacjach poza województwem, jak i wewnątrz województwa.
Tabela 8. Czas dojazdu koleją
Źródło: PKP PLK S.A.
Tabela 9. Czas dojazdu koleją
Źródło: PKP PLK S.A.
Stan techniczny linii kolejowych na terenie województwa podkarpackiego jest niezadowalający, z wyjątkiem linii nr 71 Ocice – Rzeszów, na której to linii od 2006 roku prowadzono prace rewitalizacyjne. Zaowocowały one podniesieniem prędkości rozkładowej na odcinku od Ocic do Rzeszowa - do 120 km/h.
Linia nr 91 Kraków - Medyka usytuowana w ciągu korytarza (E30) obecnie jest modernizowana w celu przystosowania do prędkości 160 km/h na odcinku Kraków – Rzeszów. Na odcinku Rzeszów – Granica Państwa planowana jest rewitalizacja której efektem będzie przywrócenie prędkości konstrukcyjnej 120 km/h.
Przewóz osób
Według danych Głównego Urzędu Statystycznego w 2010 roku bilans przewozów pasażerskich transportem kolejowym przedstawiał się następująco: z kraju wyjechało 258,55 mln osób (odprawionych pasażerów), zaś przybyło 258,97 mln pasażerów. Przewozy wewnątrz województw to 206,87 mln pasażerów, zarówno wśród wyjazdów jak i przyjazdów.
W podziale na województwa: z województwa podkarpackiego wyjechało w 2010 r. 4, 93 mln osób (odprawionych pasażerów), w tym przewozy wewnątrz województwa to 3,25 mln pasażerów. Spośród wyjazdów poza województwo, za granicę wyjechało 32 tys. osób. Na teren województwa przybyło 4, 89 mln osób (przyjazdy) z których przewozy wewnątrz województwa to 3,25 mln pasażerów, a z zagranicy – 27 tys. osób.
Porównując wyjazdy transportem kolejowym z terenu województwa podkarpackiego z wyjazdami z pozostałych województw zauważa się niewielkie wykorzystywanie transportu kolejowego. Wśród wszystkich odprawionych pasażerów wyjeżdżających koleją z województw, pasażerowie z województwa podkarpackiego stanowili zaledwie 1,91%. Mniej osób korzystało z transportu kolejowego jedynie w województwie podlaskim (1,13%) i lubuskim (1,26%). Najwięcej pasażerów korzystało przy wyjazdach z transportu kolejowego w województwie mazowieckim (29,6% spośród ogółu pasażerów wyjeżdżających koleją z województw) i pomorskim (19,22%).
Wykres 164. Ilość odprawionych pasażerów (wyjazdy) transportem kolejowym, w tym przewozy wewnątrz województwa w 2010 r. ogółem (w mln)
Spośród wyjazdów transportem kolejowym w 2010 r., z wyjazdów wewnątrz województwa podkarpackiego skorzystało 3,25 mln osób, co stanowiło zaledwie 1,57% wyjazdów wewnątrz wszystkich województw. Mniej stanowiły jedynie wyjazdy z terenu województwa świętokrzyskiego (0,51%) oraz podlaskiego i lubuskiego (po 0,93%). Najczęściej w wyjazdach wewnątrz województwa z transportu kolejowego korzystali pasażerowie z terenu województwa mazowieckiego (32,54% spośród wyjazdów wewnątrz województw) oraz pomorskiego (22,52%).
Wykres 165. Ilość odprawionych pasażerów (wyjazdy) transportem kolejowym – przewozy wewnątrz województwa w 2010 r. (w mln)
3.1.3.DROGOWE POWIĄZANIA KOMUNIKACYJNE MIAST POWIATOWYCH MIĘDZY SOBĄ ORAZ Z RZESZOWEM
Ważnym elementem umożliwiającym rozprzestrzenianie się procesów rozwojowych oraz integrację regionu w wymiarze gospodarczym, jak i rynków pracy, jest dostępność komunikacyjna w ruchu drogowym do Rzeszowa oraz pomiędzy miastami powiatowymi.
Obecnie realizowane inwestycje wzmacniają w pierwszej kolejności centralne pasmo rozwojowe województwa (Dębica – Rzeszów – Jarosław – Przemyśl), w drugiej kolejności miasta określone jako bieguny wzrostu położone na północy województwa (Stalowa Wola, Tarnobrzeg, Mielec), a dopiero w trzeciej znajdujące się na południowej osi równoleżnikowej (Gorlice - Sanok), tj. Jasło, Krosno, Sanok, Ustrzyki Dolne. Słaba dostępność w skali kraju jest i pozostanie barierą dla rozwoju Krosna, Sanoka i Leska.
Dostępność transportowa wewnątrz województwa, mierzona odległością i czasem dojazdu z miast powiatowych do Rzeszowa wskazuje na utrudnioną dostępność szczególnie, Ustrzyk Dolnych, Leska i Lubaczowa.
Wykres 166. Dostępność (w km) Rzeszowa dla miast powiatowych województwa podkarpackiego
Źródło: Jan Friedberg, Dostępność terytorialna Polski wschodniej i korytarze krajowe wiążące ten region z Europą praz prowadzące do dostępności przestrzennej wszystkich ośrodków powiatowych, Warszawa 2008
Czas podróży z Rzeszowa do miast powiatowych jest nieco krótszy, niż dojazd do Rzeszowa. Jednakże analogicznie najdłużej trwa podróż z Rzeszowa do Ustrzyk Dolnych, Leska i Lubaczowa.
Wykres 167. Dostępność (w min.) Rzeszowa do miast powiatowych województwa podkarpackiego
Źródło: Jan Friedberg Dostępność terytorialna Polski wschodniej i korytarze krajowe wiążące ten region z Europą praz prowadzące do dostępności przestrzennej wszystkich ośrodków powiatowych, Warszawa 2008
W ekspertyzie wykonanej przez PAN, pod kierunkiem dr hab. Tomasz Komornickiego na potrzeby aktualizacji Strategii rozwoju województwa podkarpackiego wyznaczono dostępność czasową do Rzeszowa, wybranych miast - biegunów wzrostu oraz do wszystkich miast powiatowych w roku 2012. Wynika z niej, iż dostępność do Rzeszowa zachowuje w chwili obecnej układ koncentryczny, co wiąże się z brakiem dróg szybkiego ruchu (sytuacja ta zmieni się znacząco po otwarciu autostrady A4 na pełnej długości).
Jednocześnie dostępność do stolicy regionu z jego obszarów peryferyjnych jest słaba. Dotyczy to w szczególności Bieszczad (gmina Lutowiska) oraz krańców północno - wschodnich (powiat lubaczowski). Spośród wybranych miast - biegunów wzrostu, w obrębie izochrony 60 minut od Rzeszowa znajdują się: Dębica, Jarosław oraz Krosno. W przypadku większości pozostałych miast, czas dojazdu zawiera się w przedziale 60 - 90 minut. Najgorsza sytuacja występuje w Przemyślu oraz w Sanoku (ponad 90 minut).
Mapa 34. Czasowa dostępność przestrzenna Rzeszowa, 2012 r. (lewa mapa), Czasowa dostępność przestrzenna wybranych biegunów wzrostu, 2012 r. (prawa mapa)
Źródło: Tomasz Komornicki, Przemysław Śleszyński, Piotr Siłka, Charakterystyka systemu osadniczego województwa podkarpackiego z identyfikacją biegunów wzrostu oraz wyróżnieniem obszarów funkcjonalnych na poziomie regionalnym i lokalny, Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Warszawa 2012
Na szczególną uwagę zasługuje układ dostępności drogowej do wybranych biegunów wzrostu przeanalizowany również w ww. ekspertyzie. Jako najważniejszą uznać należy izochronę 60 minut, która w literaturze najczęściej utożsamiana jest z zasięgiem lokalnego rynku pracy. Większa część terytorium województwa znajduje się w obrębie godzinnego dojazdu do najbliższego bieguna wzrostu. Poza nim położone są obszary górskie (Bieszczady na południe od Jeziora Solińskiego i przygraniczne fragmenty Beskidu Niskiego) oraz obrzeża północno - wschodnie województwa (między Lubaczowem a granicą województwa lubelskiego). Bliski izochronie 60 minut jest także Leżajsk wraz z najbliższą okolicą. Istniejąca sytuacja może być też podstawą dla rekomendacji o potrzebie inwestycji infrastrukturalnych łączących Lubaczów i Leżajsk z sąsiednimi biegunami wzrostu.
Ponadto w regionie zauważalny jest koncentryczny obszar o relatywnie gorszej (45 - 60 minut) dostępności do biegunów wzrostu, położony wokół MOF Rzeszów - Łańcut. Najbardziej rozległy przestrzennie jest on na kierunku południowo - wschodnim od stolicy województwa (okolice Dynowa). Strefa ta może wymagać lepszego skomunikowania transportowego z Rzeszowem.
O ile czas dojazdu do biegunów wzrostu musi być rozpatrywany głównie w kontekście rynków pracy, to czas podróży do najbliższego miasta powiatowego jest pośrednią miarą dostępności do usług pożytku publicznego (takich jak szpitale, szkoły średnie, ośrodki pomocy społecznej, urzędy pracy, placówki kultury, administracja np. skarbowa) i do usług otoczenia biznesu (wsparcie dla małej i średniej przedsiębiorczości). W niektórych typach usług (szkolnictwo, służba zdrowia), przyjmowanym standardem jest tu nawet izochrona 30 minut.
Rozkład ośrodków powiatowych w województwie podkarpackim nawiązuje do jego sieci osadniczej i tym samym ma charakter pasmowy. Czas dojazdu do miast powiatowych nie przekracza pół godziny na całym obszarze pasów równoleżnikowych Dębica – Rzeszów -Przemyśl oraz Jasło - Krosno - Ustrzyki Dolne. Z reguły niższy od tej wartości jest on także w całej zachodniej i północno - zachodniej części regionu. Standard pozostaje nie spełniony w górach (Beskid Niski, Bieszczady), w strefie pomiędzy obydwoma pasami równoleżnikowymi (od Błażowej przez Dynów po granice z Ukrainą), na północnym -wschodzie (na północ i zachód od Lubaczowa, a także na wschód od Radymna), a ponadto lokalnie przy granicy z województwem małopolskim (między Dębicą a Jasłem) oraz na północ od Stalowej Woli.
Tylko niektóre z wymienionych obszarów wymagają wsparcia w postaci poprawy infrastruktury drogowej i/lub lokalizacji niektórych placówek usługowych w miejscowościach nie będących ośrodkami powiatowymi. W wielu wypadkach słaba dostępność dotyczy obszarów bezludnych, lub prawie bezludnych (Bieszczady, Beskid Niski, teren na południe od Przemyśla).
Mapa 35. Czasowa dostępność przestrzenna miast powiatowych – 2012 r.
Źródło: Charakterystyka systemu osadniczego województwa podkarpackiego z identyfikacja biegunów wzrostu oraz wyróżnieniem obszarów funkcjonalnych na poziomie regionalnym i lokalnym. Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Warszawa 2012
W rzeczywistości istotnym problemem jest dostępność biegunów wzrostu i miast powiatowych w transporcie publicznym. Teoretycznie transport autobusowy może funkcjonować w całej uwzględnianej w badaniu sieci drogowej. Nie jest to jednak stan faktyczny. Dostępność obszarów wiejskich może być dobra w transporcie indywidualnym, podczas, gdy osoby nie dysponujące własnym pojazdem (ludność starsza, uczniowie szkół, niepełnosprawni) nie są w stanie dojechać do stosunkowo blisko położonych ośrodków.
Wewnętrzną dostępność komunikacyjną Rzeszowa i wybranych miast – biegunów wzrostuvz wykorzystaniem środków komunikacji zbiorowej (na podstawie analiz średniego czasu podróży z innych gmin branych pod uwagę podczas procesu wyznaczania Miejskich Obszarów Funkcjonalnych MOF) przedstawiają poniższe mapy sporządzone przez Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego w Rzeszowie.
W analizie wskaźnika średniego czasu podróży pominięto gminy nie posiadające bezpośredniego połączenia z miastem Rzeszów i pozostałymi ośrodkami.
Mapa 36. Dostępność komunikacyjna transportem zbiorowym Rzeszowa oraz wybranych biegunów wzrostu – miast subregionalnych wskazanych w KPZK 2030.
Źródło: Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego w Rzeszowie
Szczególną rolę w komunikacji odgrywa komunikacja miejska. Ogółem w 2012 r. komunikacją miejską w Polsce przewieziono blisko 3 867 mln pasażerów. Najwięcej pasażerów przewieziono w województwie mazowieckim (ponad 1 021 mln), najmniej w opolskim (25,5 mln). W województwie podkarpackim komunikacją miejską w 2012 r. przewieziono 48,2 mln pasażerów i był to znaczny spadek w stosunku do 2011 r. Na podstawie danych GUS liczba pasażerów komunikacji miejskiej ogółem w województwie podkarpackim w 2011 r. wyniosła 54 mln. W 2013 r. liczba przewiezionych pasażerów komunikacji miejskiej w podkarpackim wzrosła do 54,7 mln osób.
W 2012 r. w województwie mazowieckim zarejestrowano również największą w kraju liczbę miejsc w wozach (442,2 tys. miejsc). Dziesięciokrotnie mniej, niż w mazowieckim zarejestrowano miejsc w wozach w województwie podkarpackim (41,2 tys.).
Tabor w komunikacji miejskiej był najbardziej eksploatowany w województwie małopolskim (na 1 tys. miejsc przewieziono blisko 2,6 mln pasażerów). Biorąc pod uwagę pojemność taboru i liczbę przewiezionych w 2012 r. pasażerów daje się zauważyć w województwie podkarpackim najmniejsze w kraju korzystanie z taboru komunikacji miejskiej (na 1 tys. miejsc przewieziono 1,1 mln pasażerów w roku).
Wykres 168. Pojemność taboru i przewozy pasażerów komunikacją miejską* w 2013 i w 2014 r.
*Przedsiębiorstw i zakładów komunikacji miejskiej o liczbie pracujących powyżej 9 osób
Opracowanie własne na podstawie: Transport. Wyniki działalności w 2013 r., GUS, Warszawa 2014, Transport. Wyniki działalności w 2014 r., GUS, Warszawa 2015
Wykres 169. Przewozy pasażerów komunikacją miejską* w 2013 i w 2014 r.
*Przedsiębiorstw i zakładów komunikacji miejskiej o liczbie pracujących powyżej 9 osób
Opracowanie własne na podstawie: Transport. Wyniki działalności w 2013 r., GUS, Warszawa 2014, Transport. Wyniki działalności w 2014 r., GUS, Warszawa 2015
Liczba pojazdów, jak również stan dróg mają wpływ na bezpieczeństwo poruszania się po drogach.
Na podstawie pomiarów ruchu wykonywanych przez GDDKiA, średni wzrost natężenia ruchu drogowego na drogach krajowych w latach 2005 -2010 o około 19 % - do 9611 poj./dobę (10 miejsce na 16 województw). Tak szybko rosnące natężenie ruchu wpływa bezpośrednio na powoli wyczerpującą się przepustowość dróg oraz bezpieczeństwo ruchu drogowego.
Największe natężenie ruchu samochodowego (powyżej 10 - 15 tyś. poj./dobę) na drogach krajowych województwa zanotowano na drodze nr 4 z Rzeszowa w kierunku Krakowa i Przemyśla, na drodze nr 9 z Rzeszowa w kierunku Warszawy oraz nr 28 Jasło – Krosno -Sanok.
Ruch na drogach wojewódzkich, łączących Dębicę z Mielcem i Tarnobrzegiem, Domaradz – Brzozów – Sanok, oraz Rzeszów – Tyczyn był jednak prawie równie intensywny.
Wyniki Generalnego Pomiaru Ruchu 2010 wskazują 20% wzrost ruchu na drogach wylotowych z Rzeszowa w odniesieniu do wyników z roku 2005. Największy wzrost natężenia ruchu zanotowano na kierunku północ - południe, na odcinkach dróg:
• nr 19 - odcinek Stobierna - Rzeszów – 31%;
• nr 9 - Rzeszów - Babica – 28%;
• nr 19 - Sokołów Młp.- Stobierna – 27%;
• nr 9 - Kolbuszowa - Głogów Młp. – 27%;
• nr 9 - Głogów Młp. - Rzeszów –25%.
Mapa 37. Średniodobowe natężenie ruchu pojazdów silnikowych na drogach krajowych i wojewódzkich w 2010 r.
Źródło: Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego w Rzeszowie na podstawie: Generalna Dyrekcja Dróg Krajowych i Autostrad
Na podstawie danych GUS w 2012 r. odnotowano ponad 37 tys. wypadków drogowych, co stanowiło 14,9 wypadków na 10 tys. pojazdów silnikowych. Najwięcej wypadków drogowych odnotowano w województwie śląskim (ponad 4,6 tys.) i województwie mazowieckim (prawie 4,5 tys.), najmniej w podlaskim (767). Województwo podkarpackie sklasyfikowano pod względem liczby wypadków drogowych na 8 miejscu w kraju (1,8 tys.), a pod względem ofiar śmiertelnych w tych wypadkach na miejscu 9 (184 ofiary śmiertelne, co stanowiło 8,6 na 100 tys. ludności).
Wykres 170. Wypadki drogowe z udziałem nietrzeźwych uczestników ruchu i ich skutki w 2012 r.
Opracowanie własne na podstawie: Transport. Wyniki działalności w 2012 r., GUS, Warszawa 2013
Jednakże biorąc pod uwagę wypadki śmiertelne z udziałem nietrzeźwych uczestników ruchu, udział śmiertelnych ofiar w ogólnej liczbie ofiar śmiertelnych był w 2012 r. w województwie podkarpackim najwyższy w kraju i wynosił - 25,5 najniższy natomiast w województwie małopolskim (10,7) i opolskim (11,0).
Wykres 171. Wypadki drogowe z udziałem nietrzeźwych uczestników ruchu – udział śmiertelnych ofiar wypadków w ogólnej liczbie ofiar śmiertelnych w 2012 r. (%)
Opracowanie własne na podstawie: Transport. Wyniki działalności w 2012 r., GUS, Warszawa 2013
W 2014 r. liczba wypadków w kraju spadła do 34 970, co stanowiło 13,2 wypadków na 10 tys. pojazdów silnikowych. Najwięcej wypadków zanotowano w województwie mazowieckim (4 385), śląskim (4 360), najmniej w podlaskim (692). Podkarpackie z liczbą 1 751 wypadków sklasyfikowano na 8 miejscu w kraju, a pod względem śmiertelnych ofiar tych wypadków na miejscu 12 (144 ofiary śmiertelne). Średnia liczba ofiar śmiertelnych w wypadkach na 100 tys. ludności wyniosła w kraju: 9,2, w podkarpackim: 6,8 ofiar śmiertelnych na 100 tys. ludności.
W 2014 r. zanotowano w naszym kraju 3 522 wypadki drogowe z udziałem nietrzeźwych uczestników ruchu, w których śmierć poniosło 470 osób, co stanowiło 14,7% ofiar w ogólnej liczbie ofiar wypadków śmiertelnych. Najwięcej takich wypadków zanotowano w śląskim (452) i w mazowieckim (435), najmniej w lubuskim (56) i opolskim (67). W podkarpackim liczba wypadków drogowych z udziałem nietrzeźwych uczestników ruchu wyniosła 168 (11 miejsce w kraju), w których zginęło 25 osób (10 miejsce w kraju), co stanowiło 17,4% w ogólnej liczbie ofiar śmiertelnych w wypadkach w podkarpackim (5 miejsce w kraju: przy średniej dla kraju 14,7%).
Wykres 172. Wypadki drogowe z udziałem nietrzeźwych uczestników ruchu i ich skutki w 2014 r.
Opracowanie własne na podstawie: Transport. Wyniki działalności w 2014 r., GUS, Warszawa 2015
Wykres 173. Wypadki drogowe z udziałem nietrzeźwych uczestników ruch – udział śmiertelnych ofiar wypadków w ogólnej liczbie ofiar śmiertelnych w 2014 r. (%)
Opracowanie własne na podstawie: Transport. Wyniki działalności w 2014 r., GUS, Warszawa 2015
W podkarpackim według danych GUS liczba ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych na 100 tys. pojazdów (Polska=100) wynosiła w 2011 r. 105% średniej krajowej, tj. 18,13. W roku 2012 wskaźnik ten zmalał do 14,46 (100,6% średniej krajowej). W skali kraju wartość wskaźnika zmalała z 17,34 w 2011 r. do 14,38 w 2012 r. W 2013 r. liczba ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych na 100 tys. pojazdów w kraju spadła do 13,07, w podkarpackim do 11,49 (87,9% średniej krajowej).
Wykres 174. Liczba ofiar śmiertelnych w wypadkach drogowych na 100 tys. pojazdów w 2011 r., 2012 r. i w 2013 r.
Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL
3.1.4. PORT LOTNICZY RZESZÓW – JASIONKA ORAZ WYSPECJALIZOWANE LOTNISKA LOKALNE
W skład systemu cywilnych portów lotniczych w Polsce, wykorzystywanych do transportu pasażerskiego, wchodzi 11 portów lotniczych – Bydgoszcz, Gdańsk, Katowice, Kraków, Łódź, Poznań, Rzeszów, Szczecin, Warszawa, Wrocław i Zielona Góra - z dominującym portem stołecznym oraz 10 portami regionalnymi.
Mapa 38. Porty lotnicze w Polsce w 2011 r.
Źródło: http://pl.wikipedia.org/wiki/Polskie_porty_lotnicze
Na podstawie danych GUS w 2014 r. w 13 portach lotniczych w Polsce odprawiono ponad 2,9 mln pasażerów w ruchu krajowym. W stosunku do 2013 r. był to wzrost o prawie 0,5 mln pasażerów. W ruchu zagranicznym również odnotowano wzrost w porównaniu z 2013 r. (z blisko 22,64 mln pasażerów w 2013 r. do prawie 24,16 mln). Najwięcej pasażerów zanotowało lotnisko w Warszawie – ponad 1,22 mln w ruchu krajowym i ponad 9,31 mln pasażerów w ruchu zagranicznym. Ponadto
w Warszawie-Modlinie liczba pasażerów wyniosła: w ruchu krajowym – ponad 151 tys., a w ruchu zagranicznym – ponad 1,55 mln pasażerów. Na lotnisku Rzeszów – Jasionka w 2014 r. odprawiono w ruchu krajowym prawie 144 tys. pasażerów (6 miejsce w kraju), a w ruchu zagranicznym prawie 457,2 tys. (8 miejsce w kraju). Łącznie w 2014 r. obsłużono w Porcie Lotniczym Rzeszów-Jasionka 601,1 tys. pasażerów. W latach wcześniejszych liczby te wynosiły: w 2011 r. 491,3 tys. osób,
a w 2012 r. 564,8 tys.
Wykres 175. Krajowy ruch pasażerów w portach lotniczych w 2012, 2013 i w 2014 r.
Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL
Na terenie województwa podkarpackiego znajduje się sześć lotnisk wpisanych do rejestru lotnisk cywilnych prowadzonego przez Urząd Lotnictwa Cywilnego.
Tabela 10. Rejestr lotnisk cywilnych na terenie województwa podkarpackiego (stan na VI.2014 r.)
Źródło: Urząd Lotnictwa Cywilnego
Mapa 39. Lotniska i lądowiska w województwie podkarpackim (stan na 2015 r.)
Źródło: Program Strategiczny Rozwoju Transportu w Województwie Podkarpackim. Diagnoza stanu istniejącego, Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego w Rzeszowie, Rzeszów 2015, s.25.
Wskaźniki monitorujące Strategię rozwoju województwa – PODKARPACKIE 2020 dla priorytetu DOSTĘPNOŚĆ KOMUNIKACYJNA
[ [40] Narzędzie ewaluacyjno – badawcze dostępności transportowej gmin w podukładach wojewódzkich; Raport końcowy. Polska Akademia Nauk, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Warszawa 2012. Projekt Ministerstwa Rozwoju Regionalnego (IV edycja Konkursu Dotacji).
[41] Program Strategiczny Rozwoju Transportu w Województwie Podkarpackim. Diagnoza stanu istniejącego, Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego w Rzeszowie, Rzeszów 2015, s.6.
[42] Tamże, s.6-7.
[43] Tamże, s.7.
[44] Na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 17 kwietnia 2013 r. w sprawie wykazu linii kolejowych o znaczeniu państwowym (Dz.U. z 2013r., poz.569)
[45] Komornicki T., Śleszyński P., Siłka P., Stępniak M., Wariantowa analiza dostępności w transporcie lądowym, Warszawa 2008
[46] Wskaźnik obejmuje najkrótszy czas przejazdu z Rzeszowa do stacji docelowej (Dworzec Kolejowy Warszawa Centralna, Kraków Główny, Przemyśl Główny)
[ [47]Wskaźnik obejmuje najkrótszy czas przejazdu ze stacji początkowej (Tarnobrzeg, Jasło, Zagórz) do Rzeszowa
[ [48] Zsumowana długość przebudowanych dróg wojewódzkich po których mogą poruszać się pojazdy o dopuszczalnym nacisku pojedynczej osi do 10 t.
Aktualizacja wskaźników „Strategii rozwoju województwa – Podkarpackie 2020”
