3.4.1. INFRASTRUKTURA TECHNICZNA UMOŻLIWIAJĄCA WIELOFUNKCYJNY ROZWÓJ OBSZARÓW WIEJSKICH
Istotny wpływ na wielofunkcyjny rozwój obszarów wiejskich wywiera przede wszystkim rozwój infrastruktury technicznej poprawiającej warunki życia oraz prowadzenia wszechstronnej działalności. Zaliczyć należy tutaj dostęp do podstawowej infrastruktury takiej jak sieć wodociągowa, sieć kanalizacyjna i sieć drogowa.
W województwie podkarpackim pomimo, iż liczba osób zamieszkujących obszary wiejskie, korzystających z dostępu do sieci wodociągowej, systematycznie rośnie to jednak wskaźnik procentowy udziału mieszkańców korzystających z sieci wodociągowej był jednym z najniższych
w kraju. Na podstawie danych GUS w 2011 r. jego wartość wynosiła zaledwie 64,8%. Mniejszy odsetek ludności gmin wiejskich i miejsko-wiejskich korzystał z sieci wodociągowej jedynie w województwie małopolskim (58,6%). Najwięcej ludności z gmin tego typu korzystało z wodociągu w województwach: opolskim – 91,3% i wielkopolskim – 87,5%. W latach następnych wartość tego wskaźnika wzrastała, zarówno w skali całego kraju, jak i podkarpackiego. W podkarpackim odsetek ludności korzystającej z sieci wodociągowej na wsi wynosił w 2012 r. - 65,1%, w 2013 r. – 65,7%.
Wykres 185. Ludność gmin wiejskich i miejsko wiejskich korzystająca z sieci wodociągowej w 2011 r., 2012 r. i w 2013 r. (%)
Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL
Zdecydowanie lepiej na tle kraju wypadały obszary wiejskie i miejsko-wiejskie z terenu województwa podkarpackiego, jeżeli chodzi o korzystanie z sieci kanalizacyjnej.
W tym zakresie wartość wskaźnika dla województwa podkarpackiego w 2011 r. była najwyższa spośród województw Polski Wschodniej i jedna z najwyższych w kraju – 43,1%. Największy odsetek ludności w gminach tego typu korzystał z kanalizacji w województwach: zachodniopomorskim i pomorskim, najmniejszy w województwie świętokrzyskim – zaledwie 22%. Sytuacja była podobna w kolejnych latach. Nadal podkarpackie zlokalizowane było na 3 miejscu w kraju pod względem odsetka ludności korzystającej z sieci kanalizacyjnej na wsi. Odsetek ten wzrastał w skali całego kraju, wzrastał również w podkarpackim (w roku 2012 wynosił 44,4%, w 2013 r. – 45,5%). Taka wartość wskaźnika plasowała nadal podkarpackie na 3 miejscu w kraju po zachodniopomorskim i pomorskim.
Wykres 186. Ludność gmin wiejskich i miejsko-wiejskich korzystająca z sieci kanalizacyjnej w 2011 r., w 2012 r. i w 2013 r.(%)
Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL
Ludność gmin wiejskich i miejsko-wiejskich z terenu województwa podkarpackiego korzystajaca z sieci kanalizacyjnej w 2011 r., na podstawie danych GUS stanowiła ponad 9,5% ludności tego typu gmin w kraju. W 2013 r. odsetek ten wynosił już jedynie 9%. Najwyższy
w kraju odsetek ludności gmin wiejskich i miejsko-wiejskich korzystającejz sieci kanalizacyjnej stanowili mieszkańcy zachodniopomorskiego i pomorskiego (po 10% ludności kraju).
Wykres 187. Ludność gmin wiejskich i miejsko-wiejskich korzytających z sieci kanalizacyjnej w 2013 r. (%)
Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL
Analizując sieć połączeń drogowych na obszarach pozamiejskich na terenie województwa podkarpackiego można zauważyć, iż wartość wskaźnika określająca liczbę km dróg (o nawierzchni twardej ulepszonej) na 100 km2 tych obszarów jest na średnim poziomie w kraju. Dane GUS za 2011 r. wskazywały, iż na takim obszarze istniało prawie 65,9 km dróg, przy czym w skali kraju zauważalne było duże zróżnicowanie. Dla porównania w sąsiednim województwie: małopolskim na 100 km2 obszaru pozamiejskiego było prawie 72,4% km dróg więcej, niż w podkarpackim, a w zachodniopomorskim prawie 60 % km dróg mniej, niż w podkarpackim.
Mapa 54. Liczba dróg na 100 km2 na obszarach pozamiejskich w 2011 r. (km)
Wartość wskaźnika w 2011 r. plasowała województwo podkarpackie na 9 miejscu w kraju. W 2012 r. liczba km dróg na 100 km2 na obszarach pozamiejskich wzrosła do
68 km, co dało podkarpackiemu 6 lokatę w skali kraju. W kolejnym roku liczba dróg na 100 km2 na obszarach pozamiejskich w podkarpackim wynosiła 69,3% (8 miejsce w kraju).
Wykres 188. Liczba dróg na 100 km2 na obszarach pozamiejskich w 2013 r. (km)
Opracowanie własne na podstawie GUS/BDL
3.4.2. AKTYWIZACJA LOKALNYCH SPOŁECZNOŚCI UKIERUNKOWANA NA ROZWÓJ PRZEDSIĘBIORCZOŚCI JAKO ELEMENT WZROSTU DOCHODÓW LUDNOŚCI WIEJSKIEJ
Jednym z czynników rzutujących na rozwój przedsiębiorczości jako elementu wzrostu dochodów ludności wiejskiej jest aktywizacja lokalnych społeczności.
Województwo podkarpackie plasowało się pod tym względem na jednym z ostatnich miejsc w kraju. Na podstawie danych GUS za 2011 r. w województwie podkarpackim na 10 tys. ludności na wsi (Polska wieś=100 %) było wpisanych do rejestru REGON - 76,8 % podmiotów. Mniej było jedynie w województwie lubelskim i podlaskim. Najwyższa wartość tego wskaźnika wystąpiła w województwie zachodniopomorskim – ponad 128,5%.
Mapa 55. Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności na wsi (Polska = 100%) (%)
W kolejnych latach wartość tego wskaźnika dla województwa podkarpackiego spadała wynosząc w 2012 r. 76,53%, w 2013 r. 76,48%, a w 2014 r. 76,45%. Mniej, niż w podkarpackim, podmiotów wpisanych do rejestru REGON na 10 tys. ludności wsi, występowało w tych latach, jedynie w podlaskim i w lubelskim.
Wykres 189. Podmioty wpisane do rejestru REGON na 10 tys. ludności na wsi (Polska = 100%) (%)
Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL
Podobnie niskie wartości dla podkarpackiego dotyczą wskaźnika - osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym na wsi. Dane GUS za 2011 r. wskazują, iż we wszystkich województwach Polski Wschodniej wskaźniki te osiągnęły najniższe wartości w kraju, wynoszące 6 lub 7 jednostek gospodarczych na 100 osób w wieku produkcyjnym. Dla województwa podkarpackiego wartość tego wskaźnika wyniosła 7 jednostek gospodarczych. Średnia dla całego kraju wyniosła 9 jednostek gospodarczych na 100 osób w wieku produkcyjnym na wsi.
Mapa 56. Osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą na 100 osób w wieku produkcyjnym na wsi
W 2012 r. GUS podał precyzyjniejsze dane (bez zaokrągleń), z których wynikało iż wartość tego wskaźnika dla podkarpackiego sukcesywnie rośnie wynosząc w 2011 r. – 6,70%, w 2012 r. – 6,80%, w 2013 r. – 7,00%.
Niska aktywność ludności na wsi ma jednocześnie swoje odzwierciedlenie w wysokiej stopie bezrobocia. Przykładem tego są dane GUS za 2012 r., które plasowały województwo podkarpackie pod względem stopy bezrobocia na wsi - z wielkością 12,9% - na pierwszym miejscu w kraju, razem z województwem zachodniopomorskim. Najniższa stopa bezrobocia na wsi występowała w 2012 r. w województwie podlaskim – 6,6%.
Mapa 57. Stopa bezrobocia na wsi w 2012 r. (%)
W kolejnych latach stopa bezrobocia osób w wieku 15 lat i więcej na wsi w województwie podkarpackim jeszcze wzrosła. W 2013 r. wynosiła 13,9%, a w 2014 r. 13,7%.
Wykres 190. Stopa bezrobocia na wsi w 2012, 2013 i w 2014 r. (%)
Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL
Mając na uwadze atrakcyjność krajobrazową i unikatowe walory przyrodnicze oraz bogactwo dziedzictwa kulturowego, obszarom wiejskim bezsprzecznie można przypisać pełnienie funkcji turystycznych. Naturalne zasoby krajobrazowe, w połączeniu z antropogenicznymi, kulturowymi
i społecznymi, tworzą doskonałe warunki do rozwoju tej funkcji.
Na obszarach wiejskich zlokalizowana jest spora liczba jednostek indywidualnego zakwaterowania do których zalicza się także gospodarstwa agroturystyczne. W VI.2012 roku na podstawie danych GUS było ich w województwie 908, w których znajdowało się 7 866 miejsc noclegowych. W latach następnych liczba ta zwiększała się wynosząc w 2013 r. 956,a w 2014 r. 985 gospodarstw agroturystycznych. Tak więc pod względem liczby gospodarstw agroturystycznych, województwo można zaliczyć do wiodących w Polsce.
Upowszechnianie regionalnego dziedzictwa kulturowego wsi może odbywać się poprzez kultywowanie m.in. tradycyjnych regionalnych potraw.
Na podstawie ustawy o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych utworzono Listę Produktów Tradycyjnych. Wpisywane są na nią produkty, których jakość lub wyjątkowe cechy i właściwości wynikają ze stosowania tradycyjnych metod produkcji, produkty, które stanowią element dziedzictwa kulturowego regionu, w którym są wytwarzane, oraz które są elementem tożsamości społeczności lokalnej. Przy czym, za tradycyjne uważa się metody produkcji wykorzystywane od co najmniej 25 lat.
Liczba produktów tradycyjnych z terenu województwa podkarpackiego zarejestrowanych na liście Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi w 2012 r. wyniosła 111 szt. Według rejestru opublikowanego za okres luty 2013 r. – luty 2014 r. liczba produktów tradycyjnych z województwa podkarpackiego wpisanych na listę Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi do dnia 28 lutego 2014 r. wyniosła 156 szt. Spośród 1 232 produktów zarejestrowanych we wszystkich województwach, największą liczbę stanowiły produkty z podkarpackiego. W 2014 r. liczba produktów tradycyjnych zarejestrowanych na liście Ministerstwa Rolnictwa i Rozwoju Wsi z województwa podkarpackiego wzrosła do 179 szt.
3.4.3. INTEGRACJA I AKTYWIZACJA SPOŁECZNOŚCI WIEJSKIEJ SŁUŻĄCE ZASPOKAJANIU POTRZEB SPOŁECZNYCH I KULTURALNYCH W KONTEKŚCIE PROCESU ODNOWY WSI.
Podniesienie standardu życia na obszarach wiejskich jest możliwe również poprzez budowanie kapitału społecznego i aktywizację mieszkańców. Przykładem tego typu działań jest powstawanie stowarzyszeń i organizacji społecznych na wsi.
Mieszkańcy województwa podkarpackiego charakteryzują się w tym obszarze przeciętnie większą aktywnością, niż innych województw.
W roku 2011 według danych GUS na terenie województwa podkarpackiego zarejestrowanych było 3 072 stowarzyszeń i organizacji społecznych, organizacji pozarządowych zarejestrowanych na wsi. Był to jeden z najwyższych wskaźników w kraju (więcej zanotowano jedynie w województwie mazowieckim i wielkopolskim – ponad 3 700 oraz w małopolskim: 3 494 takich podmiotów).
Mapa 58. Liczba stowarzyszeń i organizacji społecznych zarejestrowanych na wsi w 2011 r.
W latach następnych tendencja utrzymywała się. Nadal województwo podkarpackie znajdowało się na 4 miejscu w kraju. Liczba stowarzyszeń i organizacji społecznych zarejestrowanych na wsi w 2012 r. wynosiła – 3 213, a w 2013 r. – 3 297. W 2014 r. liczba stowarzyszeń i organizacji społecznych wpisanych do rejestru REGON na wsi wyniosła 3 389.
Wykres 191. Liczba stowarzyszeń i organizacji społecznych zarejestrowanych na wsi w 2013 i w 2014 r.
Opracowanie własne na podstawie danych GUS/BDL
3.4.4. MODERNIZACJA PRZESTRZENI WIEJSKIEJ
Obszary wiejskie pełnią rolę o fundamentalnym znaczeniu dla zrównoważonego rozwoju zarówno regionu, jak i kraju. W województwie podkarpackim zajmują przeważającą część jego obszaru, są miejscem życia, pracy i wypoczynku znacznej części mieszkańców województwa.
Jednakże z uwagi na warunki społeczno-gospodarcze występujące w przeszłości, rolnictwo województwa podkarpackiego posiada własną specyfikę, wyróżniającą się przede wszystkim dużym rozdrobnieniem agrarnym, nadmiarem zasobów siły roboczej oraz niską towarowością produkcji rolnej.
Znaczne zróżnicowanie warunków przyrodniczo-glebowych sprawia, że produkcja rolnicza prowadzona jest często w skrajnie różnych warunkach, biorąc pod uwagę zarówno jakość gleb, klimat oraz wysokość nad poziomem morza i ukształtowanie terenu.
Obszary charakteryzujące się najlepszymi w regionie warunkami klimatyczno – glebowymi, ukształtowaniem terenu oraz tradycją w zakresie produkcji towarowej przedstawia poniższa mapa.
Mapa 59. Obszary charakteryzujące się najlepszymi w regionie warunkami klimatyczno – glebowymi, ukształtowaniem terenu oraz tradycją w zakresie produkcji towarowej
Źródło: Podkarpackie Biuro Planowania Przestrzennego
Negatywny wpływ na kształt obecnej struktury obszarowej gospodarstw, a tym samym na funkcjonowanie gospodarstw rolnych w województwie podkarpackim wywiera niekorzystny rozłóg gospodarstw – przeciętne gospodarstwo składa się z kilku do kilkunastu działek, których wielkość nie przekracza 0,35 ha.
Podstawowym zabiegiem kompleksowo urządzającym rolniczą przestrzeń produkcyjną jest scalanie gruntów. W warunkach podkarpackiego rozdrobnionego rolnictwa scalenia gruntów są najbardziej sprawnym instrumentem dokonywania przemian w strukturze agrarnej i w tworzeniu racjonalnie ukształtowanych gospodarstw rolnych.
Podstawowym źródłem finansowania przeprowadzanych scaleń są środki Unii Europejskiej tj.: Sektorowego Programu Operacyjny ,,Restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich na lata 2004-2006” oraz Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013 (łącznie ponad 10 000 ha).
Obok tych scaleń prowadzone są również scalenia związane z budową odcinka autostrady A-4 (łącznie powierzchnia około 20 000 ha).
Celem modernizacji przestrzeni wiejskiej jest powstanie gminnych opracowań urbanistycznych i ich realizacja, obejmujących obszary wiejskie, możliwe do wykorzystania na cele inne, niż rolnicze, uwzględniających potrzebę zachowania walorów krajobrazowych oraz potrzeby istotne z punktu widzenia mieszkańców. Źródłem finansowania tego typu przedsięwzięć jest m.in. Podkarpacki Program Odnowy Wsi.
Do Podkarpackiego Programu Odnowy Wsi na lata 2011 – 2016 mogą zostać włączone gminy wiejskie i miejsko-wiejskie – 144 samorządy z terenu województwa podkarpackiego.
Na podstawie danych uzyskanych z Departamentu PROW UMWP w Podkarpackim Programie Odnowy Wsi w 2011 r. uczestniczyło 32,0% gmin. W 2012 r. liczba samorządów uczestniczących w programie nie zmieniła się – 32,0% (46 samorządów), a w 2013 r. wzrosła do 61,11% (88 samorządów). W 2014 r. do 30 czerwca liczba samorządów objętych Programem wynosiła 95 tj. 65,07% samorządów.
Aktualizacja wskaźników „Strategii rozwoju województwa – Podkarpackie 2020”
Wskaźniki monitorujące Strategię rozwoju województwa – PODKARPACKIE 2020 dla priorytetu FUNKCJE OBSZARÓW WIEJSKICH
Aktualizacja wskaźników „Strategii rozwoju województwa – Podkarpackie 2020”
